Rastoder je kazao da je 13. jul jedan od najvećih datum u crnogorskoj istoriji koji znači mnogo više od analogije datuma, to je, kako je rekao potvrda trajanja. On je dodao da je ovaj ustanak obezbijedio federalni status Crnoj Gori u SFRJ i samim tim učinio logičnim i 21. maj 2006.

“Neformalno se tvrdi da je Titova želja bila da se Srbiji da primat u proslavama ustanka i tako je 7. julu data prednost u odnosu na 13-ti. Suštinski ovu dilemu je razriješila sama Srbija. Prvo tvrdnjom da to nije bio ustanak, već datum “kada je Srbin ubio Srbina” a potom i zakonskim izjednačavanjem partizanskog i četničkog pokreta. Time je “antifašistički” predznak ustanka obesmišljen, naknadnom potrebom da se četničke i druge kolaboracionističke snage “uguraju”u antifašistički tabor”, ocijenio je crnogorski istoričar.

Rastoder je rekao da je Trinaestojulski ustanak bio i antiokupacioni i antifašistički.

“Trinajestojulski ustanak je bio i jedno i drugo.Crnu Goru je okupirala fašistička Italija i ustanak protiv toga može biti samo antiokupacioni a time i antifašistički. To je jedan od najvećih datuma u istoriji Crne Gore. Ne samo po tome što je bio bez premca u Evropi po brojnosti, nego i po tome što je taj datum Crnu Goru upisao u “Knjigu slavnih zemalja antifašizma”, rekao je Rastoder.

On je poručio da različiti odnosi prema praznicima potiču iz vrijednosnih sistema koje političke elite žele da utemelje u istoriji.

“Kultura pamćenja je uvijek dio savremene političke kulture. U tome svako ima pravo da “bira pravu stranu istorije”. Zbog toga se čini da je odnos prema ovim praznicima različit zbog nerazumijevanja istorije. Ne, on je različit zato političke elite svoj vrijednosni sistem žele utemeljiti u istoriji. Do sada je Crna Gora birala antifašističku stranu i nadamo se da je time bila i ostala “na pravoj strani istorije”. Time političke elite žele učiniti logičnim opseg svog djelovanja. Ali ako pri tome postoje konflikti u društvu nije tome kriva istorija nego njeno različito čitanje. A ono je legitimno i radi se o procesu koji mora imati stalnu unutrašnju debatu ne da bi se neko “ubijedio”, nego da se svi podučimo”, poručio je Rastoder.

Crnogorski istoričar je ocijenio da je crnogorska politička elita tek djelimično prepoznala vrijednosne vertikale iz svoje istorije.

“Politička elita je djelimično prepoznala vrijednosne vertikale. Ali to nije opštedruštveni konsenzus koji bi društvo učinio stabilnim baštinikom opšteprepoznatih vrijednosti. Demokratija ili “demokratija” istoriju pretvara u “švedski sto”, sa koga svako ima pravo da uzme ono što mu se sviđa. Problem Crne Gore je, prevashodno u tome, što se relativno često mijenja “jelovnik” na tom stolu i što se ne vodi dovoljno računa da na njemu ima i “otrovnih” namirnica po društvo”, smatra Rastoder.

On je rekao da je antifašizam mentalna terapija neophodna svakom društvu.

“Danas se veoma mnogo u intelektualnim krugovima raspravlja o tome, šta je to fašizam i ima li antifašizam smisla, ako se fašizam i nacizam vežu za poražene sile u drugom svjetskom ratu?Međutim, ovdje je bitno sljedeće, pobijeđeni su nosioci ideologije fašizma ali nije fašizam kao ideologija. Ako se ponovo čitaju čuvene teze Umberta Eka o fašizmu iz 1950. godine, onda se shvata da ideja fašizma može živjeti i izvan poretka fašističkog društva, pa čak i u onim poretcima koji deklarativno negiraju fašizam. Obično se kaže, da čak i u demokratskim društvima nekoliko procenata populacije preferira ideje fašizma. Ako takve snage dobiju ili dobijaju primat u društvu onda je sigurno da društvo srlja u propast. To se svima nama desilo početkom 90-tih. Zato je afirmacija antifašizma mentalna terapija neophodna svakom društvu. Potreba da se antifašizam prepozna kao sveopšta vrijednost danas je potrebnija nego ikad, zato što ideje fašizma, koje su istorijski kompromitovane, mutiraju i nude se kao “demokratske”, posebno zbog toga što su neoliberalne tendencije kompromitovale ljevicu do nivoa neprepoznatljivosti i samim tim oslabile najačeg protivnika fašizma”, zaključio je Rastoder.