Ona je poručila da je neophodno da se zabrani upotreba elektronskih cigareta u svim javnim zatvorenim prostorima.
„Alarmantne brojke ukazuju na hitnu potrebu za sveobuhvatnim, multisektorskim pristupom kontrole upotrebe, kako konvencionalnih, tako i novih oblika duvanskih i nikotinskih proizvoda. Insistiranje na edukaciji i intervencijama koje imaju za cilj podizanje nivoa svjesnosti nije dovoljno. Održiv odgovor na epidemiju duvanske nikotinske zavisnosti pretpostavlja sprovođenje kompleksnog paketa mjera. Okosnicu odgovora na ovaj problem predstavljaju fiskalne mjere koncipirane na način da u kontinuitetu raste akcizno opterećenje na sve duvanske i nikotinske proizvode. Takođe, potpuna zabrana oglašavanja, promocije i sponzorisanja duvanskih i nikotinskih proizvoda, kao i dosljedno sprovođenje zabrane upotrebe duvanskih i nikotinskih proizvoda na javnim mjestima mora biti integralni dio paketa mjera koje čuvaju živote i zdravlje građana od toksičnog uticaja duvanskih i nikotinskih proizvoda. Efikasna borba protiv epidemije zavisnosti pretpostavlja i korišćenje jednoobraznih i standardizovanih pakovanja za duvanske i nikotinske proizvode. Imajući na umu da se upotrebom duvanskih i nikotinskih proizvoda razvija zavisnost, uloga zdravstvenog sistema je od vitalnog značaja u smislu da je potrebno obezbijediti dostupne programe za odvikavanje od upotrebe duvanskih i nikotinskih proizvoda“, kazala je Brajović.• Da li crnogorski zakon omogućava značajno sprovođenje aktivnosti usmjerenih na smanjenje upotrebe cigareta?
– Raspoloživa statistika upućuje da važeće zakonske odredbe o kontroli upotrebe duvana nisu dovoljne da odgovore na rastuću prijetnju po javno zdravlje koju predstavljaju duvanski i nikotinski proizvodi. To potvrđuje i činjenica da Ministarstvo zdravlja radi na novom zakonskom rješenju.
Postojeći pravni okvir ne omogućava u potpunosti primjenu obaveza iz ratifikovane Konvencije o kontroli upotrebe duvana, a samim tim i efikasnih, na dokazima zasnovanih mjera za smanjenje upotrebe duvana – posebno među djecom i mladima.
• Šta bi trebalo mijenjati u dijelu propisa, a šta unaprijediti u praksi (na terenu)?
– Crna Gora je ratifikovala Okvirnu konvenciju za kontrolu upotrebe duvana i obavezala se da će sprovoditi sveobuhvatan paket mjera kako bi efikasno spriječila upotrebu duvana i nikotinsku zavisnost. Alarmantno visoka prevalenca upotrebe duvana i zabrinjavajući trendovi upotrebe novih duvanskih i nikotinskih proizvoda u populaciji mladih potvrđuju da je potreban napredniji zakonski okvir koji će se prije svega sprovoditi.
Neophodno je štetne proizvode učiniti manje privlačnim i manje dostupnim, posebno za djecu i mlade. Prvi korak u tom pravcu mora biti norma koja predviđa uvođenje jednoobraznog pakovanja i zabranu dodavanja ukusa. Takođe, zabrana pušenja i upotrebe elektronskih cigareta u svim zatvorenim javnim prostorima nema alternativu. Ne smijemo dozvoliti da se normalizuje upotreba duvanskih i nikotinskih proizvoda.
Važno je osigurati da proces „rađanja“ zakonskih rešenja, koja prevashodno štite javni interes, mora da bude transparentan i inkluzivan. Neophodno je da u procesu izrade zakona o kontroli upotrebe duvana budu uključeni predstavnici civilnog društva i relevantni stručnjaci iz oblasti javnog zdravlja.
Evidentno je da je kontrola sprovođenja propisa iz oblasti kontrole upotrebe duvana slaba karika. Da bi se trendovi preokrenuli potrebno je ojačati mehanizme nadzora i razmotriti inovativna rješenja, poput ovlašćivanja Komunalne policije za sprovođenje zakona o kontroli duvana. Pojedini digitalni alati, poput platforme „Budi odgovoran“ Ministarstva finansija, nude ozbiljan potencijal koji se može iskoristiti za efikasnu i odlučnu borbu protiv duvanske i nikotinske zavisnosti. Osim toga, ovako koncipirane platforme omogućavaju i angažovanje građana i generisanje zajedničke akcije, kao dio kolektivnog odgovora na problem koji stvara moćna i dobro organizovana industrija.
• Da li imate podatke o broju pušača u Crnoj Gori?
– Crna Gora proživljava pravu epidemiju zavisnosti, koju nije izazvao virus, već neumoljiva eskalacija upotrebe duvanskih i nikotinskih proizvoda, uključujući cigarete, cigare, e-cigarete, IQOS (HTP), nikotinske vrećice – generisana od strane duvanske i nikotinske industrije. Crna Gora svake godine izgubi gotovo 2.000 ljudskih života zbog upotrebe duvana. Svaki izgubljeni život je nenadoknadivi gubitak i tragedija koja je mogla da se spriječi.
Učestalost upotrebe duvanskih proizvoda u Crnoj Gori je iznad 35 odsto, što znatno prevazilazi gabarite ovog problema u regionu Evrope, gdje svaki četvrti stanovnik upotrebljava duvanske proizvode.
Statistika kaže – pušači žive kraće – najmanje 10 godina – u odnosu na nepušače. Visoka prevalencija upotrebe duvana u Crnoj Gori je alarmantna jer duvan predstavlja i vodeći uzrok prijevremenog mortaliteta povezanog sa hroničnim nezaraznim bolestima. Posebno zabrinjava činjenica da duvanska i nikotinska industrija namjerno ciljaju najranjivije i najvrednije članove našeg društva — djecu i mlade.
Procjenjuje se da u svijetu 37 miliona djece uzrasta 13–15 god. koristi duvan.
ESPAD istraživanje iz 2024 god. u populaciji 15–16 god. upućuje da je upotreba e-cigareta u alarmantnom rastu – u pojedinim zemljama iznosi gotovo 20 odsto, a u odnosu na 2019. godinu prevalenca je porasla u pojedinim zemljama i preko šest, sedam puta. Crna Gora je slika Evrope u malom i prati ove trendove u smislu da je učestalost upotrebe ovih proizvoda porasla gotovo sedam puta u periodu 2019–2024.
Takođe, podaci kazu da u 15 od 20 zemalja EURO regiona, upotreba e-cigareta dvostruko i trostruko prevazilazi upotrebu konvencionalnih cigareta. Jednako brine upotreba prozivoda koji zagrijavaju a ne sagorijevaju duvan. Upotreba ovih proizvoda u populaciji odraslih u Evropi je 1,3 odsto, a u populaciji djece od 13 do 15 godina čak do 26 odsto.
Upotreba e-cigareta može dovesti do infarkta i bolesti pluća
Na pitanje kakav je stav SZO o upotrebi elektronskih cigareta, Brajović ističe da one nijesu bezbjedne, a da je ovaj stav utemeljen na dokazima. Ona ističe da e-cigarete predstavljaju znatan zdravstveni rizik, naročito za mlade i nepušače. Većina sadrži nikotin, supstancu koja izaziva snažnu zavisnost.
Prema riječima Brajović, upotreba e-cigarete povezana je sa respiratornim bolestima kao što su astma i hronična opstruktivna bolest pluća (HOBP), a imaju negativne akutne efekte na kardiovaskularni sistem.
„Svodnevna upotreba e-cigareta povezana je sa povećanim rizikom od infarkta miokarda. Emisije iz e-cigareta sadrže nikotin i druge toksične supstance koje su štetne i za korisnike i za osobe koje su izložene aerosolima. Aerosoli iz e-cigareta mogu takođe sadržati kancerogene hemikalije, teške metale poput nikla, olova, kao i razna organska jedinjenja“, kaže Brajović.
Industrija cilja djecu, za e-cigarete 16.000 aroma
Mina Brajović kaže da SZO poziva zemlje da preduzmu stroge mjere kako bi spriječile upotrebu e-cigareta, naročito među djecom i adolescentima. E-cigarete treba regulisati kao duvanske proizvode, a njihova upotreba treba da bude zabranjena na mjestima gdje je pušenje zabranjeno.
Najbezbjedniji pristup je ne konzumirati ni duvan ni e-cigarete.
Preporučeno
„Posebno zabrinjava način na koji duvanska i nikotinska industrija cilja mlade ljude, koristeći aromatične proizvode i atraktivna pakovanja, često slična slatkišima ili igračkama. Više od 16.000 aroma se koristi za e-cigarete. Duvanska i nikotinska industrija neumorno reklamira svoje proizvode novoj generaciji, i kroz agresivno korišćenje digitalnih platformi koje su popularne u dječijoj populaciji – kako bi obezbijedili da kada jedna generacija pušača umre, druga je generacija zavisnika već „spremna“. Njihove marketinške taktike predstavljaju opasni koktel psihološke manipulacije, preciznog algoritamskog targetiranja djece korisnika naloga na društvenim mrežama i kulturološko kooptiranje da bi se sakrila šteta iza imidža nikotinskih i duvanskih proizvoda i normalizovalo njihovo korišćenje“, ističe Mina Brajović.
Video