“Nakon što su partizanske jedinice oslobodile Cetinje, 13. novembra 1944. godine, pripadnici X crnogorske brigade su, po unaprijed pripremljenom spisku, iz njihovih domova, odveli oštećene u nepoznatom pravcu, da bi svi, u dvije grupe, bez suđenja, bili strijeljani 14. i 15. novembra 1944. godine. U ovom zločinu je ubijeno 28 osoba, među kojima i četiri žene. Iako su planirane i dalje likvidacije nevinih civila, one su srećom, čim se za njih saznalo u partijskom vrhu, spriječene ali je do danas zločin ostao nerasvijetljen. Za jednog oštećenog, SDT Crne Gore prijavu su podnijeli, jula 2024. godine, njegovi bliski potomci”, piše u saopštenju.
Kako se dalje navodi, podnosioci krivične prijave i inicijativa prema Prijestonici Cetinje su različitih političkih i nacionalnih uvjerenja i opredjeljenja i vođeni su isključivo pomiriteljskim i ljudskopravaškim motivima, standardima ljudskih prava i tekovinama Savjeta Evrope.Poručuju da podnijeta krivična prijava i ostale inicijative s tim u vezi nemaju nikakve veze sa bilo kojim i bilo kakvim revizionizmom ili nacionalizmom.
“Žrtve, između ostalih, su Tomo Milošević, bivši sudija i dugogodišnji predsjednik opštine Cetinje u periodu Kraljevine Jugoslavije (koji za vrijeme rata 1941-44 nije obavljao tu funkciju), Joko Grujičić, direktor Učiteljske škole na Cetinju, Ilija Zorić, direktor Cetinjske gimanzije, dr Jovan Petrović Njegoš, profesor fizike i hemije, Mihailo Zorić, profesor istorije i Nikolaj Dorimodov, profesor vjeronauke u Cetinjskoj gimnaziji, Mirko Dragović, upravnik Narodnog pozorišta na Cetinju, prvi filmski reditelj i filmski radnik Crne Gore, Aleksandra Matanović, profesorica engleskog jezika i književnosti, Marko Plamenac, načelnik finansijskog odjeljenja Kraljevske banske uprave na Cetinju, Milo Prlja, inžinjer agronomije, Vasilije Kapisoda, učenik Gimnazije, Vuko Pejović i Mileva Borozan, opštinski činovnici, Ljubo Knežević i Niko Krivokapić, poštanski činovnici i Niko Milošević, činovnik Državnog muzeja”, navodi se.
Partizanske egzekucije i pugubljenja nevinih uglednih građana Cetinja prepoznali su i jasno osudili narodni heroji Jovo Kapičić i Božo Janković.
“Suština ovih egzekucija je bila i fizička likvidacija preostalog građanstva nekomunističkih uvjerenja i širenje straha kod građanskih i obrazovanih struktura tadašnjeg društva. Nevinim žrtvama su iz ideoloških razloga oduzeta sva ljudska prava – posebno pravo na pravičan i zakonit sudski postupak i pravo na život. Do danas im nije vraćeno ni pravo na dostojanstvenu sahranu i označeni grob. Takav pristup je i dalje na snazi jer je u javnosti stvoren, iako neosnovano, utisak da se radi o neprijateljima i izdajnicima domovine što se i dalje nepovoljno odražava na kvalitet života i društveno prihvatanje njihovih potomaka ali i nasljeđa oštećenih jer su mnogi od ubijenih za to vrijeme bili istaknuti i napredni intelektualci, kulturni i društveni stvaraoci”, dodaje se u saopštenju.
Podnijeta krivična prijava je, navodi se, naročito rezultat istraživanja uglednog istoričara pokojnog dr Predraga Vukića o poratnom zločinu počinjenom na Cetinju u zoni odgovornosti X crnogorske udarne brigade pod komandom Nikole Banovića. Ista brigada, 1. aprila 1945. godine, je učestvovala, u Baru, u vansudskom ubijanju i ranjavanju više stotina regruta, mlađe dobi sa Kosova, pretežno albanske i bošnjačke nacionalnosti.
“Podnosioci prijave su svjesni ispolitizovanog okruženja i svih teškoća u procesuiranju događaja iz Drugog svjetskog rata i poratnog perioda, kao i političkih, neosnovanih, otpora njihovom rasvjetljavanju. Tome doprinosi i dalje vrlo niska svijest javnosti o zločinima totalitarnog režima. Oslobođenje zemlje i neposredni poratni period, 1944. i 1945. godina, naročito karakterišu masovna i ozbiljna kršenja ljudskih prava. Postupanje nadležnog državnog tužilaštva po ovim prijavama snažno će doprinijeti ublažavanju izraženog društvenog problema – javnog poricanja izrazito negativne, staljinističke ere, našeg društveno-istorijskog razvoja kao i delegitimizaciji neistina koje preko 80 godina prate ove zločine i stradanje nevinih civila”, dodaje se.
Između ostalih službenih radnji, “očekuje se da Viši sud u Podgorici konačno odobri ekshumaciju i identifikaciju posmrtnih ostataka, utvrdi tačan uzrok smrti i druga neophodna vještačenja kako bi se potom posmrtni ostaci predali porodicama u cilju organizovanja dostojne sahrane ili Prijestonici Cetinje kako bi ista organizovala sahranu u zajedničkoj spomen kosturnici”.
Preporučeno
“Kroz prihvatanje nespornih stradanja nedužnih civila ili bespravnih ubistava i likvidacija i odavanjem počasti i poštovanja prema onima koji su proganjani tokom određenog istorijskog razdoblja (političke epohe) samo zato što su bili različitih uvjerenja, opredjeljenja ili ličnih svojstava, odlučno se spriječava funkcionalizacija žrtava, istorijski revizionizam i nametanje, nekog drugog, zamjenskog narativa”, zaključuje se u saopštenju.
Video