Iako tehnički tok pregovora Crne Gore sa EU nije zaustavljen, činjenica da zaključci nijesu usvojeni kao zajednički stav svih članica, već svedeni na zaključke predsjedavanja, nosi izvjesne političke posljedice i šalje dvosmislenu poruku o kredibilitetu evropskog puta.
Odluka Mađarske nije direktno povezana sa Crnom Gorom, niti se na nju direktno odnosi. Ona je proizvod dubljih problema između EU i Mađarske, koji nijesu od juče i sigurno neće prestati da postoje ni sjutra, ali zbog prava veta koje Mađarska kad god im ustreba za njihove političke interese, države poput Crne Gore plaćaju cijenu.U institucionalnoj arhitekturi EU postoji jasna razlika između tehničkog i političkog nivoa pristupnog procesa. Tehnički, pregovori mogu napredovati: poglavlja se otvaraju i zatvaraju, ekspertski procesi se odvijaju, a administrativni mehanizmi funkcionišu.
Međutim, politički zaključci Savjeta za spoljne poslove predstavljaju formalnu potvrdu tog napretka i imaju znatno širi domet, oni su signal domaćoj javnosti u državama kandidatima, investitorima i međunarodnim partnerima da reformski proces ima punu političku podršku Unije.
Kada takvi zaključci izostanu zbog veta jedne države članice, proces ostaje tehnički živ, ali politički oslabljen.
MAĐARSKA I VETO KAO INSTRUMENT PRITISKA
Blokada zaključaka od strane Mađarske ne može se posmatrati izolovano. Posljednjih godina Budimpešta je pravo veta ili prijetnju vetom koristila u nizu ključnih evropskih politika, od sankcija prema Rusiji i finansijske pomoći Ukrajini, do zajedničkih izjava EU o vladavini prava i demokratiji.
Veto je često služio kao sredstvo pritiska u širim sporovima sa institucijama EU, naročito u kontekstu zamrznutih fondova i kritika upućenih mađarskoj vladi zbog stanja vladavine prava.
U tom kontekstu, blokada zaključaka o proširenju djeluje manje kao stav o Crnoj Gori, a više kao nastavak strategije u kojoj se osjetljive odluke koriste kao pregovaračka valuta u drugim političkim bitkama.
VETO U POLITICI PROŠIRENJA
Ipak, praksa veta u evropskoj politici proširenja nije isključivo mađarski fenomen. Bugarska je godinama blokirala početak pregovora sa Sjevernom Makedonijom zbog bilateralnih sporova vezanih za istoriju, jezik i identitet, dok je Grčka decenijama sprečavala evropske i evroatlantske integracije iste države zbog spora oko imena.
Holandija je u više navrata usporavala ili uslovljavala proširenje zbog zabrinutosti u vezi sa vladavinom prava, a Francuska je 2019. godine blokirala otvaranje pregovora sa Sjevernom Makedonijom i Albanijom tražeći reformu same metodologije proširenja.
Razlika je, međutim, u tome što se u posljednje vrijeme veto sve češće koristi za pitanja koja nemaju direktnu vezu sa konkretnim kandidatima, čime se proširenje pretvara u poligon za rješavanje unutrašnjih nesuglasica unutar EU.
UGOVOR O PRISTUPANJU: ULAZAK U OSJETLJIVU POLITIČKU FAZU
Posebnu težinu mađarski veto dobija u kontekstu završne faze pregovora i pripreme Ugovora o pristupanju Crne Gore Evropskoj uniji. Kako se pregovori primiču kraju, proces neminovno prelazi iz tehničke u izrazito političku ravan.
Izrada Ugovora o pristupanju zahtijeva stabilan i jasan konsenzus država članica, jer se radi o dokumentu koji mora biti jednoglasno prihvaćen i kasnije ratifikovan u svim nacionalnim parlamentima. Iako tehnički rad na poglavljima može teći i bez formalnih zaključaka Savjeta, politička odluka da se uđe u završnu fazu procesa ne može biti lišena snažne i nedvosmislene političke podrške.
U tom smislu, blokada zaključaka Savjeta predstavlja rani signal rizika. Ona ukazuje da politička dinamika unutar EU može postati prepreka čak i u fazi kada je kandidat tehnički spreman za finalizaciju procesa. Ako se praksa korišćenja veta u ranim političkim fazama nastavi, ona može proizvesti tihu politizaciju izrade Ugovora o pristupanju, situaciju u kojoj pojedine države članice implicitno zadržavaju pravo da završnicu procesa koriste kao polugu za ostvarivanje sopstvenih interesa, nevezanih za samog kandidata.
ŠTA GUBI EU
Istovremeno, cijenu ovakvog razvoja događaja ne plaća samo Crna Gora. Evropska unija rizikuje da dodatno oslabi kredibilitet sopstvene politike proširenja i da pošalje poruku drugim kandidatima da je proces nepredvidiv i podložan političkim ucjenama.
U geopolitičkom smislu, to slabi sposobnost EU da djeluje kao stabilizujući faktor na Zapadnom Balkanu i otvara prostor za alternativne političke i ekonomske uticaje.
Mađarsko „ne“ u Savjetu za vanjske poslove, stoga, prevazilazi okvire jednog proceduralnog spora. Ono razotkriva strukturnu slabost evropske politike proširenja, u kojoj pravo veta ostaje snažno oruđe pojedinačnih interesa, često na štetu onih koji se nalaze van same Unije.
Preporučeno
Dok god se to pitanje ne adresira na sistemskom nivou, države kandidati poput Crne Gore moraće da, uz reforme, vode i stalnu diplomatsku borbu kako njihov napredak ne bi postao kolateralna šteta unutrašnjih političkih taktika pojedinih država Evropske unije.
Video