Akt Svetoga Sinoda Vaseljenske patrijaršije, kojim je priznao crkvenu hijerarhiju na čelu sa arhiepiskopom Stefanom kao kanonsku i važeću, od vaseljenskoga je značaja. Derogirajući Tomos iz 1922. godine, u dijelu kojim je dozvolio ujedinjenje dotadašnjih eparhija Vaseljenske crkve: Skopske, Veleško-debarske, Pelagonijske, Prespansko-ohridske, i djelova Vodenske i Polijanske, Autokefalnu ujedinjenu pravoslavnu Srpsku crkvu kraljevstva SHS, Sinod ga je derogirao i u cjelini.
Podrazumijeva se i u dijelu u kojem se saglasio s ujedinjenjem Crnogorske sa Srpskom crkvom. Taj akt formalno uspostavlja novo stanje razumijevanja, mira i ljubavi među Pravoslavnim crkvama koje je, upravo, ugrožavala Srpska crkva svojim odnosom prema Makedonskoj i Crnogorskoj crkvi. Strah od derogiranja Tomosa iz 1922. godine podstakao je bivšu vlast i Beogradsku patrijaršiju, osnažene skupinom izvjesnih Crnogoraca nagrađenih sinekurama i čašćenih najvišim državnim častima, da povedu višegodišnji rat protiv Crnogorske crkve. Namjeravali su da je integrišu u Srpsku i preimenuju u Pravoslavnu, i tako je uklone u korist Srpska pravoslavne crkve. Neka im je na dušu takav odnos prema crnogorskim državnim i nacionalnim interesima, koje su prodali za sinekure.
U istoriji pravoslavlja nema primjera da je jedna nacionalna crkva anektirala drugu, sem Srpska Crnogorsku 1918. godine. Vaseljenska Patrijaršija se saglasila se tim činom, koji joj je Srpska crkva tumačila kao ujedinjenje, ali pod određenim uslovima. Jedan od njih je bio da joj se dostavi pismena saglasnost autokefalne Crnogorske crkve za ujedinjenje sa autokefalnom Karlovačkom patrijaršijom, autokefalnom crkvom u Srbiji i dvije dalmatinske eparhije: Zadarskom i Bokokotorskom koje su bile pod njenim kompetencijama.
Zato je Sveti Sinod Crnogorske crkve na śednici održanoj 16. decembra 1918. godine riješio, kako piše, da se nezavisna Srpsko-pravoslavna Sveta Crkva u Crnoj Gori ujedini s autokefalnom Pravoslavnom crkvom u kraljevini Srbiji. Taj dokument je proslijeđen Vaseljenskoj patrijaršiji koja je na temelju njega Tomosom odobrila ujedinjenje svih crkava, uključujući i Crnogorsku, i nekoliko eparhija u jednu autokefalnu crkvu pod imenom Autokefalna ujedinjena pravoslavna Srpska crkva kraljevstva SHS. Sveti Sinod Crnogorske crkve je u tekstu zapisnika o sopstvenome ukinuću falcifikovao njen naziv.
Imenovao ju je kao Srpsko-pravoslavna Sveta crkva u Crnoj Gori a u naslovu ju je nazvao Pravoslavna crkva u Crnoj Gori iako je njen puni naziv u državnome Ustavu bio Crnogorska crkva a u Ustavu Svetoga Sinoda Autokefalna pravoslavna Mitropolija u Crnoj Gori. Odluku o aneksiji sankcionisao je kralj Aleksandar u službenome listu Ujedinjene Srpske Pravoslavne Crkve od 14. jula 1920. godine. Inače, čim je saznala za obnavljanje Pećke patrijaršije crnogorska Vlada u egzilu, 26. novembra 1918. godine, protestovala je telegramski kod Vaseljenske patrijaršije, naglašavajući da Crna Gora kao nezavisna država i Crnogorska crkva kao crkva neće priznati to ujedinjenje.
Kod nje se još bili delegirani poslanici Rusije, Francuske, Srbije, Italije i velike Britanije, sve do početka 1922. godine, dajući joj legitimitet. Po definiciji, Crkva je zajednica episkopa, klira i vjerujućih, i kao takva nadistorijska institucija božanskoga porijekla. Po logici, da bi se ujedinila, ukinula ili prisajedinila, odluka bi morala da se donese na saboru episkopa, svoga klira i svih vjernika, a kao državna crkva, i u prisustvu najviše državne vlasti. U crnogorskome slučaju, to nije urađeno. Dakle, klirici u Svetom Sinodu koji su o tome odlučivali nijesu bili ovlašćeni (nijesu legitimni), i nijesu imali Crkveno-ustavno utemeljenje (odluka nije legalna) i donijeta je na način koji nije teološki i kanonski zasnovan (nije utemeljen na kanonima Svetih vaseljenskih Sabora).
Crnogorska pravoslavna crkva je obnovljena 31. oktobra 1993. godine, na Crnogorskom Zboru, na Cetinju. Crnogorski Zbor je tradicionalni način rješavanja svih nacionalnih pitanja, od kojih je crkveno, jedno i najvažnije od njih. Klir mu sačinjava 26 klirika (Mitropolit, dvojica episkopa, 16 svještenika, 3 đakona i 4 ipođakona). Svi su rukopoloženi na način koji propisuju kanoni Vaseljenskih sabora, i od kanonskih epsikopa. Ove činjenice poduprte prekjučerašnjom odlukom Vaseljenskoga trona, kojom derogira Tomos iz 1922. godine, u dijelu vezanom za teritoriju Śeverne Makedonije, uspostavlja novo stanje saradnje, mira i ljubavi među Pravoslavnim crkvama.
Preporučeno
A politička karta Evrope, utvrđena na Pariskom mirovnoj konferenciji 1919. godine promijenjena je, i u novim okolnostima Crna Gora je ponovo dobila suvereni status. Za razliku od Ukrajinske i Makedonske crkve, Crnogorska je do 1918. godine bila autokefalna i s njom su opštile sve Pravoslavne crkve, uključujući i Vaseljensku. Zato očekujemo da sve Pravoslavne crkve ponovo uspostave liturgijsko jedinstvo sa Crnogorskom crkvom i tako potvrde veze od iskona s njom kao autokefalnom.
Video