Portal Standard donosi pregled njihovih dosadašnjih iskustava, globalnih projekata i reputacijskih rizika koji prate svaku od njih.
Od optužbi za netransparentnost, preko sankcija Svjetske banke do saradnje sa kontroverznim biznismenima bliskim Aleksandru Vučiću, braćom Veselinović, sve kompanije su na prethodnim projektima na neki način nosile rizike netransparentnosti poslova, opasnog uticaja na životnu sredinu ili saradnju sa optuženima za krivična djela.China Communications Construction Company (CCCC): Od Svjetske banke do autoputa kroz Crnu Goru
Kineski građevinski gigant CCCC važi za jednu od najvećih infrastrukturnih kompanija na svijetu, specijalizovanu za izgradnju luka, mostova i autoputeva.
Ipak, njen poslovni uspjeh godinama prati ozbiljna sjenka: još 2011. godine, Svjetska banka je izrekla zabranu (tzv. debarment) ovoj kompaniji zbog utvrđenih „nepravilnih i prevarnih praksi“ u projektu modernizacije puteva na Filipinima.
Od tada, CCCC je učestvovala u nizu međunarodnih projekata, često finansiranih kineskim kreditima, uključujući i infrastrukturne radove na Balkanu. Njeno prisustvo u regionu izazvalo je rasprave o transparentnosti tendera i mogućim političkim pritiscima.
U crnogorskom kontekstu, njihovo interesovanje za drugu dionicu autoputa predstavlja nastavak kineskog angažmana na projektu Bar–Boljare, koji je već godinama predmet političkih i finansijskih debata.
Cengiz–Azvirt: Tursko-azerbejdžanski tandem sa političkim sjenkama
Drugi ponuđač u finalu je konzorcijum Cengiz–Azvirt, koji čine turska kompanija Cengiz Holding i azerbejdžanski putarski gigant Azvirt.
Cengiz Holding, jedna od najvećih građevinskih grupacija u Turskoj, često se spominje u tamošnjim medijima kao firma bliska vlasti u Ankari i dobitnik nekih od najunosnijih državnih ugovora. Kritičari je povezuju sa mrežom političkog uticaja i optužbama za netransparentno ugovaranje.
Ova kompanija od izgradnje prve nuklearne elektrane u Turskoj do uvoza rekordnih količina,prema pisanju medija, sankcionisane robe, ima svoje prste u bezbroj sektora. Između 2002. i 2020. godine Cengiz Holding je potpisala ugovore vrijedne 42,1 milijardu dolara, što je zapanjujući iznos, koji je skoro jednak veličini ukupne privrede vrijednosti Paragvaja.
Cengiz Holding je u regionu vrlo aktivan u Bosni i Hercegovini, gdje je jedan od glavnih izvođača velikih infrastrukturnih projekata.
Cengiz Holding od 2012. godine, od kad je ušao na tržište BIH, dobija rekordne ugovore širom te zemlje. Ukupna vrijednost dva projekta autoputa u 2012. iznosila je 383 miliona dolara, odnosno oko 306 miliona eura.
U periodu od 2018. do 2020. godine ova kompanija je na tenderima dobila poslove vrijedne preko 275 miliona eura. A u martu 2023. Cengiz Holding je dobio posao na još jednom rekordnom tenderu u vrijednosti od 420 miliona eura.
Prema podacima Turskog statističkog instituta (TUIK), obim trgovine između Turske i Bosne i Hercegovine u 2022. iznosio je 900 miliona eura. U zemlji s BDP-om od 24 milijarde eura ukupna vrijednost ugovora koje je Cengiz Holding dobio na tenderima u posljednjih 11 godina premašuje milijardu eura.
Njihov partner, Azvirt, sa kojim su zajedno poslali ponudu za izgradnju druge dionice autoputa u Crnoj Gori, spada među vodeće azerbejdžanske izvođače u oblasti izgradnje puteva, a projekti van zemlje, prema dostupnim podacima, pokazali su da se kompanija ponekad suočava s operativnim izazovima i kašnjenjima.
Zajednički nastup Cengiza i Azvirta na crnogorskom tenderu mogao bi se tumačiti i kao mogući kanal za jačanje političkog uticaja Ankare i Bakua u regionu.
Shandong konzorcijum: Kineski provincijski tandem uvezan sa braćom Veselinović i Milanom Radojičićem
Treći ponuđač, zajednički konzorcijum Shandong Foreign Economic & Technical Cooperation (SFETC) i Shandong Luqiao Group, predstavlja tipičan primjer kineskih provincijskih građevinskih kompanija koje šire poslovanje kroz međunarodne infrastrukturne projekte.
Ovaj konzorcijum već je učestvovao na nekim tenderim u Crnoj Gori, a ne ke poslove je i dobio, pa tako Shandong Luqiao izvodi radove na rekonstrukciji mosta Đurđevića Tara, uključujući pripremne i pristupne radove, u okviru donatorskog projekta Narodne Republike Kine. Radovi su započeti u julu 2025. godine.
Učestvovao je i na tenderu za rekonstrukciju puta Berane–Rožaje, gdje su dostavili ponudu i bili rangirani među konkurentima, međutim nijesu dobili posao.
Shandong je možda najpoznatiji u regionu po svoji vezama sa blago rečeno kontroverznom firmom Inkop i njenim vlasnicima braćom Zvonkom i Žarkom Veselinovićem.
Mediji u Srbiji su ovu firmu u više navrata povezivali i sa Milanom Radoičićem, takođe kontroverznim biznismenom i političarem sa Kosova, koji je u toj zemlji optužen za terorizam.
Kako su pisali, Veselinovići su fomralni vlasnici firme Inkop, dok je Radoičić suvlasnik iz sjenke.
Ta firma iz Ćuprije bila je podizvođač Shandong‑grupe na nekoliko velikih projekata:
- Požarevac–Golubac (Dunavski koridor) – Inkop je angažovan za radove u okviru glavnog izvođača Shandong‑grupe.
- Iverak–Lajkovac – firma Novi Pazar‑put (podružnica Inkop‑grupe) radila je kao asfaltni podizvođač za Shandong Foreign Economic & Technical Cooperation.
Iako nema zvanično dostupnih podataka koliko je novca Inkop zaradio u ovoj saradnji, mediji pišu da se radi o stotinama miliona eura i spočitava kineskoj grupi da je sarađivala sa osobama koje su pod sankcijama EU i SAD-a.
PowerChina: Energetski div s reputacionim teretom
Četvrti finalista, Power Construction Corporation of China (PowerChina), jedan je od najvećih državnih infrastrukturnih i energetskih konglomerata na svijetu. Grupa, koja uključuje poznate podružnice poput Sinohydro-a, izvodila je hidroenergetske i infrastrukturne projekte na gotovo svim kontinentima.
Iako PowerChina nema zabilježene pravosnažne sankcije u regionu, međunarodne organizacije i ekološke inicijative često je povezuju sa ekološkim i socijalnim kontroverzama, naročito u zemljama gdje su velike hidroelektrane dovele do preseljenja lokalnih zajednica ili degradacije okoline.
Uprkos tim kritikama, kompanija je jedan od glavnih globalnih izvođača, s tehničkom i finansijskom snagom koja joj omogućava da učestvuje u gotovo svakom velikom infrastrukturnom projektu.
Kineski trag na Balkanu i crnogorski izazov transparentnosti
Ulazak čak tri kineske kompanije u završnicu tendera ponovo otvara pitanje kineskog ekonomskog uticaja u Crnoj Gori i regionu. Projekti finansirani kineskim kreditima već su Crnu Goru stavili pod dodatni pritisak, dok je javnost godinama tražila veću transparentnost u objavljivanju ugovora i aneksa i to ne samo u Crnoj Gori, već i u regionu gdje su kineske kompanije obavljale poslove.
Ukoliko i druga dionica autoputa bude dodijeljena kineskom izvođaču, ekonomski i politički balans regiona mogao bi se dodatno pomjeriti u korist Pekinga, što bi bio scenario koji EU ne želi. S druge strane, pobjeda tursko-azerbejdžanskog konzorcijuma otvorila bi prostor za jače pozicioniranje Ankare na Balkanu.
No, bez obzira na pokušaj EU da smanji uticaj Pekinga u regionu Zapadnog Balkana, Crna Gora jednostavno neće imati izbora, jer nijedna kompanije iz EU nije ušla u finalni krug.
Zato u izboru između četiri giganta – kineskih CCCC, PowerChina i Shandong konzorcijuma, te tursko-azerbejdžanskog Cengiz–Azvirt tandema – Crna Gora ponovo stoji pred istim izazovom: kako izabrati izvođača koji može garantovati kvalitet, brzinu i finansijsku održivost, a istovremeno izbjeći zamke opasnih dugova i netransparentnih ugovora.
Preporučeno
Odluka o izvođaču druge dionice autoputa tako neće biti samo građevinski, već i geopolitički izbor – između različitih ekonomskih blokova, modela finansiranja i političkih uticaja.
Video