,,Blago meni, moji sokolovi! Blago meni, junačka slobodo! Jutros si mi divno vaskrsnula…“ – dok dolje, pod Njegoševim i lovćenskim vidikom, maršira partizanska mladost. Bio je rat i trajaće još pola godine, a Anton Tonći Lukateli je slikao slobodu. Manje od godinu kasnije osnovaće prvi putujući bioskop u oslobođenoj Crnoj Gori.
Autor Pobjedine ,,glave“, tog logotipa čiji duh nosi i aktuelni, te urgentnosti i brzine koja osvaja budućnost – tog vizuelnog identiteta prvih ratnih brojeva prije 80 godina – bio je i revolucionar i plemić. Sve to u jednom i mnogo više od toga. Prvo su bili ,,Lokatelli“ – Italijani iz okoline Milana, bliže Bergamu, aristokrate tamo u Lombardiji i na sjeveru Italije. Usred Prvog svjetskog rata, rođen je – tad u austrijskom – Herceg Novom. Iz revolta promijenio je prezime; majku su mu na početku Drugog svjetskog rata Italijani zarobili. Pa mučili na Mamuli. A on je i prije rata robijao, kao mladi komunista, u Sremskoj Mitrovici… Da – slikarstvu se učio u svom Novom, kod profesora Čajkova.Bio je grafičar jer je to bila najzgodnija forma, da kao partizanski borac, na frontu, u zbjegu, u vodu nešto stvara. Da bude karikaturista, ilustrator, da stvara portrete, plakate. Angažovanost u svoj toj muci, neizvjesnosti, žurbi.
Hoćete da znate koliko je u tim posljednjim ratnim i prvim posljeratnim godinama i mjesecima Crnogorcima bio bitan ustanak, NOB, revolucija? Ne tražite dalje od Lukatelija i tih ranih brojeva Pobjede. Ne dalje od linoreza, portreta Save Kovačevića, iz knjige ,,Takvi su bili“ Andrije Koprivice. Pa nekih ,,Polomljenih spomenika“ koji su zaspali nasukani, tamo između obale i planine, na Tonćijevoj grafici iz iste knjige. Pa jednog golorukog klinča sa neprijateljem ,,Svak zna đe ima mašinki!“.
Prvo je objavljivao u ,,Partizanskoj riječi“, Prve proleterske brigade. Pa nekim bitnim biltenima. Pa došao u Pobjedu i pružio joj, u ratnim danima, u onim prvim brojevima u nikšićkoj redakciji – oblik, vizual. Neko će reći – i suštinu. Sa one ilustacije, sa Njegošem i mladim revolucionarima. Da traje, osam decenija, da grmi planinom o toj slobodi.
I to je tek dio priče o italijanskom plemiću koji je postao partizan. Odmah nakon rata na Cetinju formira atelje, radi sa mladim autorima, počinje da slika. U tim mjesecima i godinama kada je sve bilo revolucija i obnova i osvajanje novog i progresivnog – Lukateli je taj koji je jedan od osnivača Umjetničke škole na Cetinju i Udruženja likovnih umjetnika Crne Gore. Jedan od članova odbora za osnivanje Saveza likovnih umjetnika Jugoslavije.
Taj Tonći, u posljeratnim godinama, autorski klizi od socijalističkog realizma ka ekspresionizmu. U Pobjedi bio je i urednik, bavio se i vajarstvom… I da, možda najbitnije u tom posljeratnom periodu: jedan je od osnivača crnogorske kinematografije, onih koji su pokrenuli priču Lovćen filma. U Avala filmu, potom, radio je i kao scenograf…
Onaj dio života Lukatelija o kom se najmanje zna, o kom je i sam najmanje pričao – je dug period golootočkog mučeništva, u prvoj polovini pedesetih. Nakon tih robijaških dana političkog zatvorenika – definitivno se preselio u Beograd. Preminuo je 1992. godine, u danima kada je umirala i ubijana zemlja za koju se borio i čiju je slobodu i mladost slikao. Njegova kćerka Ivanka Lukateli je primabalerina…
Preporučeno
I da, sav ustanak, sva sloboda i pobjeda Antona Lukatelija – stala je u taj portret Save Kovačevića iz 1969. U tim očima, stao je i zanos i slomljeni i opet dočekani snovi i sva ona umjetnost, koju još zovu i revolucija.
Video