Saopštenje Apelacionog suda prenosimo integralno:
-izvod iz presude Apelacionog suda Crne Gore Kž-S. br. 26/24 od 11.03.2025.godine-“Neosnovano se izjavljenom žalbom branioca optuženog, prvostepena presuda pobija zbog bitne povrede odredaba krivičnog postupka iz člana 386 stav 1 tačka 7 ZKP-a, isticanjem da se zasniva na sadržini šifrovanih poruka SKY ECC aplikacije na kojima se shodno odredbama Zakonika o krivičnom postupku ne može zasnivati presuda, pri čemu branilac u žalbenim navodima ističe da je prvostepeni sud bio dužan da ukaže strankama u postupku sa kojom procesnom radnjom nacionalnog zakonodavstva je izjednačen dokaz pribavljen putem međunarodne pravne pomoći od nadležnih državnih organa Republike Francuske a po zamolnici Specijalnog državnog tužilaštva.
U žalbi je navedeno da je prvostepeni sud u razlozima naveo da kriptovana komunikacija nije izjednačena sa mjerama tajnog nadzora, ali nije jasno i valjano argumentovano koja je pravna priroda tog dokaza pa se nije mogao izvesti zaključak o usaglašenosti dokaznog sredstva sa načelima domaćeg pravnog sistema, iznošenjem u pobijanoj presudi stava da se radi o kombinaciji više dokaza, odnosno kombinaciji tekstualnih poruka, glasovnih poruka i fotografija, koji je prvostepeni sud definisao kao “sui generis” dokaz. Branilac u žalbi tvrdi da se radilo o nadzoru koji je imao masovni karakter, imajuću u vidu broj lica čija je komunikacija nadzirana, a koja se nijesu nalazila pod teritorijalnom jurisdikcijom francuskog suda. Takođe branilac je u žalbi istakao da je provođenjem ovog dokaza povrijeđeno pravo optuženog iz čl.6 st.1 Evropske konvencije o ljudskim pravima.
Po ocjeni ovog suda, žalbeni navodi branioca optuženog u ovom dijelu su neosnovani jer podaci dobijeni porukama putem SKY ECC aplikacije predstavljaju pravno valjan dokaz, iz sledećih razloga:
Naime, branilac u žalbi osporava zakonitost poruka ostvarenih putem SKY ECC aplikacije do kojih su došli nadležni organi Republike Francuske, koji su po zamolnici Specijalnog državnog tužilaštva od 07.04.2020.godine, dostavljeni u prilogu akta Ministarstva pravde Republike Francuske broj 2022001332 od 22.11.2022.godine, a posredstvom Ministarstva pravde Crne Gore. Riječ je o dokazima, koji su se već nalazili u posjedu nadležnih organa Republike Francuske, a koji su pribavljeni na osnovu zamolnice Specijalnog državog tužilaštva. Iz spisa predmeta se utvrđuje da je dostavljanju dokaza Specijalnom državnom tužilaštvu u predmetnom postupku pružanja međunarodne pomoći u krivičnim stvarima prethodilo postupanje nadležnog pravosudnog organa Republike Francuske, Apelacionog suda u Parizu, Suda pravde u Parizu, Kabineta Brisa Hansemanna, potpredsjednika zaduženog za istragu, kako je to detaljno navedeno u obrazloženju prvostepene presude.
Dakle, prilikom ocjene da li se podaci dobijeni posredstvom SKY ECC aplikacije mogu koristiti kao dokaz u krivičnom postupku ovaj sud je najprije imao u vidu da su isti pribavljeni putem međunarodne pravne pomoći u krivičnim stvarima, u skladu sa važećim propisima Republike Francuske i na osnovu odluke nadležnog pravosudnog organa te zemlje. Iz spisa predmeta proizlazi da je Specijalno državno tužilaštvo zamolnicom od 07.04.2022.godine, od nadležnog organa Republike Francuske zatražilo pružanje međunarodne pravne pomoći u vidu dostavljanja dokaza, komunikacije ostvarene posredstvom SKY ECC aplikacije u formi koja se može koristiti pred krivičnim sudom, a u vezi sa djelovanjem optuženog J.D. kao pripadnika kriminalne organizacije, a koji su na osnovu odluka nadležnog pravosudnog organa Republike Francuske- zamjenika predsjednika zaduženog za istragu Apelacionog suda u Parizu, Suda pravde u Parizu, Brice Hansemann pribavljeni na osnovu nacionalnog zakonodavstva Republike Francuske, zbog čega su predmetni dokazi, po ocjeni ovog suda, pribavljeni na zakonit način. Odredbe francuskog procesnog zakonodavstva koje su omogućile nadležnim pravosudnim organima Republike Francuske da prikupe osporavane dokaze od strane odbrane, bile su predmet analize Ustavnog savjeta Republike Francuske.
Prema stavu Ustavnog savjeta Republike Francuske detaljno obrazloženim u Odluci broj 2022-987 QPC, od 08.04.2022.godine, a čija sadržina je intrpretirana u prvostepenoj presudi, odredbe francuskog Zakonika o krivičnom postupku koje regulišu način pribavljanja osporenih dokaza su u skladu sa Ustavom Republike Francuske.
Za ocjenu prihvatljivosti dokaza dobijanih putem međunarodne pravne pomoći nije neophodno da je podatak u stranoj državi dobijen shodno odredbi domaćeg krivičnog zakonodavstva već da je dobijen poštovanjem zakona države koja ih je preuzela (locus regit actum) kako je to određeno Evropskom konvencijom o međusobnom pružanju pravne pomoći u krivičnim stvarima, od 20.04.1959. godine, imajući u vidu da je odredbom čl.3 st.1 propisano da će zamoljena strana u skladu sa načinima koje predviđa njeno zakonodavstvo izvršavati zamolnice koje se odnose na krivične predmete koje joj budu uputili sudski organi strane molilje, a koje se odnose na obavljanje istražnih radnji ili dostavljanje dokaznog materijala, dosijea ili dokumenata.
Imajući u vidu da se iz spisa predmeta utvrđuje da je Specijalno državno tužilaštvo zatražilo pružanje pravne pomoći od nadležnog organa Republike Francuske, ovaj sud je prilikom ocjene prihvatljivosti osporenih dokaza imao u vidu i odredbu čl.1 Konvencije o uzajamnoj pravnoj pomoći u krivičnim stvarima između SFR Jugoslavije i Francuske Republike od 29.10.1969.godine kojom je propisano da se strane ugovornice obavezuju da će uzajamno ukazivati sudsku pravnu pomoć u krivičnim stvarima pod uslovima predviđenim ovom konvencijom kao i odredbu čl.18 Konvencije Ujedinjenih nacija protiv transnacionalnog organizovanog kriminala od 15.12.2000.godine kojom je u st. 1 propisano da će države potpisnice jedna drugoj pružati najširu moguću pravnu pomoć u istrazi, gonjenju i sudskom postupku u vezi sa krivičnim djelima iz ove konvencije kako je to predviđeno članom 3 i recipročno će se uzajamno na sličan način pomagati kada država potpisnica molilja osnovano sumnja da je krivično djelo iz člana 3 stav 1 (a) ili (b) transnacionalno po svojoj prirodi, kao i da se žrtve, svjedoci, dobit, instrumenti ili dokazi o takvim krivičnim djelima nalaze u zamoljenoj državi potpisnici i da je u krivičnom djelu učestvovala neka grupa za organizovani kriminal, a stavom 3 tačka e) da uzajamna pravna pomoć koja se pruža u skladu sa ovim članom može biti zatražena i zbog dostavljanja dokaznog materijala, kao što je u konkretnom slučaj.
Kako se radi o dokazima pribavljenim po odredbama nacionalnog procesnog zakonodavstva Republike Francuske i na osnovu odluke nadležnog pravosudnog organa te države, kako je to prethodno navedeno, imajući u vidu citirane odredbe ratifikovanih međunarodnih konvencija koje shodno članu 9 Ustava Crne Gore predstavljaju sastavni dio unutrašnjeg pravnog poretka i imaju primat nad domaćim zakonodavstvom, to po ocjeni ovog suda, osporeni dokazi pribavljeni u postupku međunarodne pravne pomoći u krivičnim stvarima nijesu u suprotnosti sa načelima domaćeg pravnog sistema i opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, niti su ovi dokazi koji su provedeni pred prvostepenim i drugostepenim sudom pribavljeni na način koji podriva javni poredak Crne Gore.
Odredbom čl. 17 st.2 ZKP-a propisano je da se sudska odluka ne može zasnivati na dokazima koji su pribavljeni povredama ljudskih prava i osnovnih sloboda zajamčenih Ustavom ili potvrđenim međunarodnim ugovorima, ili na dokazima koji su pribavljeni povredama odredaba krivičnog postupka, kao i drugim dokazima za koje se iz njih saznalo, niti se takvi dokazi mogu koristiti u postupku. Kako je nesporno utvrđeno da osporeni dokazi od strane odbrane nijesu pribavljeni mučenjem ili nečovječnim ili ponižavajućim postupanjem, njihovo korišćenje u krivičnom postupku treba razmotriti sa aspekta prava na poštovanje privatnog i porodičnog života zagarantovanog članom 8 Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (u daljem tekstu Evropska konvencije) i članom 40 Ustava Crne Gore i prava na pravično suđenje zagarantovanog članom 6 Evropske konvencije i članom 37 Ustava Crne Gore.
Polazeći od odredbe iz čl. 17 st.2 ZKP-a, ovaj sud nalazi da predmetni dokazi nijesu pribavljeni povredama ljudskih prava i osnovnih sloboda konstituisanim Ustavom i potvrđenim međunarodnim ugovorima.
Branilac optuženog u žalbi ističe da su dokazi pribavljeni od strane nadležnih francuskih organa, između ostalog, nezakoniti jer su pribavljeni kroz masovni nadzor, imajući u vidu broj lica čija je komunikacija nadzirana. U smislu ovih istaknutih žalbenih navoda treba imati u vidu da je pravo pojedinca na poštovanje privatnog i porodičnog života, relativno a ne apsolutno pravo, jer je stavom 2 člana 8 Evropske konvencije propisano da se javne vlasti neće miješati u vršenje ovog prava sem ako to nije u skladu sa zakonom i neophodno u demokratskom društvu u interesu nacionalne bezbjednosti, javne bezbjednosti ili ekonomske dobrobiti zemlje, radi sprečavanje nereda ili kriminala, zaštite zdravlja ili morala, ili radi zaštite prava i sloboda drugih.
Što se tiče prigovora branioca optuženog da se radi o masovnom nadzoru ukazati je da se u konkretnom slučaju ne radi o javnoj komunikacionoj mreži namijenjenoj neograničenoj komunikacionoj grupi, već suprotno, po mišljenju ovog suda, radi se o organičenoj, zaštićenoj od spoljašnjih uticaja, pa je time nadzor bio ograničen. Naime, SKY ECC aplikacija je svojim korisnicima garantovala potpunu zaštitu privatnosti sadržaja poruka ostvarenih preko ove kriptovane aplikacije, budući da su poruke kako tekstualne, glasovne i fotografije bile šifrovane korišćenjem metode “od kraja do kraja”, pa su ih mogli čitati samo pošiljalac i primalac, pri čemu je svaki korisnik prilikom registracije dobijao jedinstvenu oznaku odnosno PIN s tim da je jedna osoba mogla koristiti isti PIN sa različitim korisničkim imenima.
Dakle, radilo se o kriptovanoj komunikacijskoj platformi koja je korisnicima te aplikacije omogućavala tajnost razmijenjenih poruka i u slučaju nasilnog pristupa aplikaciji i stalnog pokušaja unosa lozinke bilo je moguće brisanje sadržaja. Za rad aplikacije nije bila potrebna adresa e-pošte korisnika ni njegov telefonski broj, niti bilo koji drugi lični podatak. Mobilni uređaj u kojem je bila instalirana SKY ECC aplikacija nije se mogao nabaviti u redovnoj ponudi. S obzirom da se optuženom D. J. stavlja na teret izvršenje krivičnog djela stvaranje kriminalne organizacije iz čl.401a st.2 u vezi st.1 i 6 KZ CG za koje je zaprijećena kazna zatvora u trajanju od 1( jedne) do 8 ( osam) godina i krivičnog djela neovlašćena proizvodnja, držanje i stavljanje u promet opojnih droga iz čl. 300 st.1 KZ CG za koje je zaprijećena kazna zatvora u trajanju od 2 ( dvije) do 10 ( deset) godina, te s obzirom na težinu posledice i međunarodni karakter inkriminisane djelatnosti, po ocjeni ovog suda, ograničenje koje optuženi trpi zbog zadiranja u njegovo pravo na poštovanje privatnog života, usljed upućivanja zamolnice Specijalnog državnog tužilaštva po osnovu koje su osporeni dokazi kojima se zadiralo u njegovu privatnost dostavljeni, a prethodno pribavljeni od strane nadležnih organa Republike Francuske, srazmjerno je ostvarenju legitimnog cilja, sprečavanju kriminala.
U donošenju prednjeg zaključka, ovaj sud je imao u vidu tumačenje Evropskog suda za ljudska prava (npr u pogledu nadzora komunikacija i telefonskih razgovora presude Halford protiv Ujedinjenog Kraljevstva stav 44; Malone protiv Ujedinjenog Kraljevstva, stav 64), da povreda prava na privatnost izostaje u situaciji ako je miješanje države u pravo pojedinca utemeljeno na zakonu, ako ono služi legitimnom cilju, a jedan od njih je svakako “sprečavanje zločina”, i ako je ono nužno u demokratskom društvu. Prema tome, kako je ovaj sud utvrdio da su odluke francuskog suda bile valjane jer su bile u skladu sa francuskim nacionalnim zakonodavstvom, da su služile interesima krivičnog postupka te su bile nužne s obzirom na prirodu potrebe otkrivanja i istraživanja najtežih oblika kriminaliteta, ovaj sud nalazi da pribavljanjem i upotrebom osporenih dokaza u krivičnom postupku optuženom nije povrijeđeno pravo na poštovanje privatnog života jer je miješanje države bilo utemeljeno na zakonu, služilo legitimnom cilju, sprečavanju kriminala i bilo nužno u demokratskom društvu, što predstavlja uslove za ograničenje ovog prava u smislu stava 2 člana 8 Evropske konvencije, a zbog čega se predmetni dokazi ne mogu smatrati pravno nevaljanim dokazima u smislu čl.17 st.2 ZKP-a.
Takođe, prema tumačenju Evropskog suda za ljudska prava uslov postojanja legitimnog cilja će biti ispunjen kada su preduzete mjere za sprječavanje kriminala, što uključuje i one za obezbjeđenje dokaza za krivično gonjenje (predmet Nagy protiv Mađarske, br. predstavke 6437/02, 20.12.2005.g. stav 26), ili da bi se olakšala istraga budućih krivičnih djela ( kako je to utvrđeno u predmetu P.N. protiv Njemačke, br. predstavke 74440/17, 11.06.2020. g. stav 68).
Cijeneći žalbene navode branioca optuženog da je provođenjem osporenih dokaza u krivičnom postupku optuženom povrijeđeno pravo na odbranu, ovaj sud je pošao od standarda ustanovljenih u praksi Evropskog suda za ljudska prava prilikom provjere da li je neki dokaz pribavljen povredom nekog konvencijskog prava, pri čemu samo dokazi pribavljeni protivno čl. 3 Evropske konvencije, a o čemu ovdje evidentno nije riječ, automatski dovode do povrede čl. 6 Evropske konvencije (Jalloh protiv Njemačke stav 105). U suprotnom se nastavlja sa provođenjem testa (Bykov protiv Rusije, stav 90), pa se razmatra kvalitet dokaza, važnost dokaza i poštovanje prava odbranu u smislu da li je optuženom pružena prilika osporiti vjerodostojnost dokaza i protiviti se njihovoj upotrebi. U tom smislu prilikom utvrđivanja pravičnosti postupka mora se voditi računa o tome da li su poštovana prava odbrane, da li je odbrani pružena prilika da ospori dokaze, pri čemu je u poštovanju načela pravičnosti važno poštovati princip “jednakosti oružja”, koji se sastoji u obavezi pružanja svakoj stranci u postupku razumne prilike iznošenja svojih argumenata u predmetu, a sagledava se da li je postupak u cjelini bio pravičan, a time i kompatibilan sa garancijom pravičnog suđenja.
Evropski sud za ljudska prava u svojim odlukama naglašava da u krivičnom postupku svi dokazi po pravilu moraju biti izvedeni na glavnom pretresu u prisustvu optuženog koji mora imati mogućnost da ih podvrgne kritici, jer je načelo neposrednosti važna garancija pravičnosti postupka (Pitkanen protiv Finske br.predstavke 30508/96, od 09.03.2004.godine). Imajući u vidu da iz spisa predmeta proizilazi da je tokom cijelog postupka optuženi imao mogućnost da lično i posredstvom svojih branilaca u odbrani osporava vjerodostojnost predmetnih dokaza, te da je to činio u kontradiktornom postupku kako pred prvostepenim, tako i pred drugostepenim sudom, kada su branioci i optuženi iznosili primjedbe na sprovođenje osporenih dokaza u bitnom kao u žalbenim navodima, ovaj sud cijeni da je optuženom i njegovim braniocima data stvarna mogućnost da se u kontradiktornom postupku pred prvostepenim i drugostepenim sudom izjasne na provedene dokaze, poruke ostvarene posredstvom SKY ECC aplikacije, da ospore vjerodostojnost dokaza, protive se njihovoj upotrebi, iznesu svoje argumente, što su isti učinili, ali po ocjeni ovog suda, optuženi i njegovi branioci nijesu doveli u sumnju vjerodostojnost ovih dokaza. Osim toga ovaj sud nalazi da u postupku nije dovedena u pitanje pouzdanost i tačnost ovih dokaza, jer je autentičnost potvrđena drugim provedenim dokazima, iskazima svjedoka oštećenog Ž. R. i svjedoka A. N., dok su odlučne činjenice koje se odnose na identifikaciju optuženog D. J., kao i organizatora R. M. potvrđene sadržinom provedenih materijalnih dokaza i to sadržinom spisa Osnovnog suda u Nikšiću K br. 61/20, i presude Višeg suda u Podgorici KS br.7/20, od 16.06.2022.godine.
Dakle, kako optuženom nije povrijeđeno pravo iz čl. 6 Evropske konvencije i čl. 37 Ustava Crne Gore to se isti ne mogu smatrati pravno nevaljanim dokazima u smislu čl.17 st.2 ZKP-a.
Predmet zamolnice Specijalnog državnog tužilaštva od 07.04.2022.godine bilo je dostavljanje dokaza- SKY komunikacije u formi koja se može koristiti pred krivičnim sudom, pa je ovaj sud utvrdio da se pribavljeni dokazi po pravnoj prirodi smatraju digitalnim dokazima, ispravama u elektronskom obliku pribavljenim putem međunarodne pravne pomoći, pri čemu je za ukazati da crnogorsko zakonodavstvo posebno ne određuje digitalne dokaze ali se isti mogu podvesti pod isprave u elektronskom obliku imajući u vidu odredbu iz čl. 142 st. 29 KZ CG , kojom je predviđeno da se ispravom smatra i računarski podatak , koji je takođe u elektronskom obliku.Dokazi u vidu isprava kojima se smatra i računarski podatak shodno odredbama procesnog zakonodavstva Crne Gore mogu se pribaviti radnjom dokazivanja koja se odnosi na pribavljanje isprava iz glave VII Zakonika, i to radnjom privremenog oduzimanja predmeta i imovinske koristi.
Naime, dokazi u vidu isprava se, shodno odredbama ZKP-a, mogu privremeno oduzeti kada mogu poslužiti kao dokaz u krivičnom postupku u smislu člana 85 st.1 ZKP-a, a oduzimanje se shodno čl.85 st.4 u vezi st.1 ZKP-a, odnosi i na podatke koji se čuvaju u uređajima za automatsku odnosno elektronsku obradu podataka i medije u kojima se ti podaci čuvaju, koji se na zahtjev suda moraju predati u čitljivom i razumljivom obliku.Shodno pravilima našeg procesnog zakonodavstva konkretno shodno odredbi iz čl. 355 st.1 ZKP-a, između ostalih dokaza, dokazi u vidu isprava se čitaju na glavnom pretresu radi utvrđivanja njihove sadržine, a kako se u konkretnom slučaju radi o ispravama u elektronskom obliku koje osim pisanih tekstova sadrže i fotografije i glasovne poruke, to su ove isprave pred prvostepenim, kao i pred drugostepenim sudom, u slučaju tekstualnih poruka pročitane, odnosno preslušane kada se radi o glasovnim porukama, dok je izvršen uvid u dio isprava koji se odnosi na fotografije, kada je optuženom i braniocima data mogućnost da se na iste izjasne u kontradiktornom postupku.
Preporučeno
Dakle, po ocjeni ovog suda podaci dobijeni posredstvom SKY ECC aplikacije predstavljaju isprave u elektronskom obliku dostavljene domaćem pravosudnom organu, Specijalnom državnom tužilaštvu, u postupku međunarodne pravne pomoći u krivičnim stvarima, a koje isprave su od strane nadležnih pravosudnih organa u Republici Francuskoj pribavljene na osnovu zakonito sprovedenog postupka, pri čemu ovi dokazi nijesu pribavljeni povredama ljudskih prava i osnovnih sloboda konstituisanim Ustavom i potvrđenim međunarodnim ugovorima, kako je to prethodno obrazloženo, a što sve isključuje postojanje pravno nevaljanog dokaza u smislu čl.17 st.2 ZKP-a.”
Video