Nije slučajno što i iz EU, kroz javne poruke Johana Satlera, stiže apel koji je suštinski politički, a ne protokolarni.
„Fokusirajte se… a što manje na polarizujuća pitanja…“Evropski put nije samo dinamika pregovora, nego i sposobnost društva da ne klizi u rovove identitetskog sukoba svaki put kad se otvori tema moći.
POGLAVLJA SE ZATVARAJU, “IDENTITETSKA PITANJA” SE OTVARAJU
Dok je Brisel bilježio administrativni napredak (zatvorena poglavlja 3, 4, 6, 11 i 13), unutra se, gotovo sinhronizovano, otvaraju teme koje su EU godinama opisivale kao izvor polarizacije i nestabilnosti.
Uoči i tokom obilježavanja 120 godina Ustava za Knjaževinu Crnu Goru, Mandić je poručio da aktuelni Ustav “ne odslikava u potpunosti stvarno stanje”, da je “veliki broj odredbi sazreo” i da treba “upodobiti” status srpskog jezika.
To je bila jasna politička poruka – evropska priča može da ide, ali osnovni identitetski projekat – razgradnja crnogorske državne samobitnosti – ne smije da stane.
I tu dolazimo do onog što je u toj retorici prećutano, a nije detalj nego suština. U Ustavu iz 1905. postoji odredba koju bi bilo elementarno pomenuti baš na toj svečanosti – član 40:
“Državna vjera u Knjaževini Crnoj Gori je istočno-pravoslavna. Crnogorska je crkva autokefalna.”
Ako već selektivno prizivamo “ustavnost” i “pretke”, onda nije slučajno što se preskače dio koji ruši narativ o Crnoj Gori kao prirodnom produžetku “srpske države” i potvrđuje institucionalnu posebnost.
Upravo zato Satlerovo upozorenje pogađa cilj – „Ne želimo da vidimo identitetska pitanja… [niti] podijeljenost društva“ – jer čim identitet postane glavna tema politike, reforme postaju dekor, a institucije postaju taoci dnevnih “istorijskih” kampanja.
LOVĆEN: KAPELA KAO POLITIČKI PROJEKAT, NE KAO NOSTALGIJA
Istih dana, mitropolit SPC Joanikije je u Pljevljima ponovo pokrenuo priču o “vraćanju kapele na Lovćen”, uz poruku: “Kapela će se vratiti na Lovćen kad mi budemo bolji…”
Rasprava o kapeli nije puka rasprava o arhitekturi, već o simbolima države. Na Lovćenu je postojala Njegoševa zavjetna crkva/kapela, koja je kroz istoriju rušena i obnavljana, a potom je u 20. vijeku zamijenjena Meštrovićevim mauzolejom.
Za jedne, kapela je “obnova tradicije”. Za druge, njen povratak (posebno ako se postavlja kao zamjena današnjem memorijalnom rješenju) znači političko-ideološki pokušaj da se Crna Gora prepakuje u tuđi identitetski okvir – i da se Lovćen pretvori u front kulturnog rata, a ne zajednički državni simbol.
U takvoj atmosferi nije bezazlena nijedna ideja koja otvara vrata partijskom ili crkveno-političkom uticaju na pamćenje države. Evropska komisija je već upozoravala Crnu Goru na revizionizam, “glorifikaciju ratnih zločinaca” i “poricanje međunarodnih presuda”, uključujući i od strane predstavnika vlasti.
GRENEL, VUČIĆ I “DOBRE VIJESTI” – KOME SE ŠALJE SIGNAL?
U istom briselskom danu (16. decembar) Mandić objavljuje da je imao “veoma prijateljski razgovor” sa Ričardom Grenelom i da “u narednoj godini” očekuje “mnogo dobrih vijesti”.
Grenel je u regionu godinama figura sa jakim vezama u Srbiji – Vučić ga javno hvali i tretira kao važnog sagovornika.
Poenta nije u protokolarnom sastanku. Poenta je u simbolici tajminga. Dok EU zatvara poglavlja zbog reformi, domaća politika šalje paralelne poruke svojim biračkim i regionalnim centrima moći – da “osnovni posao” nije Brisel, nego identitetsko preuređenje države.
GRAFITI NA AMBASADI BIH I KUKASTI KRST
Ako se neko i dalje pita zašto je priča o evropskim vrijednostima ovdje ključna, odgovor je osvanuo na fasadi Ambasade BiH u Podgorici. Grafiti koji, između ostalog, veličaju genocid u Srebrenici i osuđenog Ratka Mladića (“Generale hvala ti za Srebrenicu!”).
Mladić je pred međunarodnim sudom pravosnažno osuđen za genocid, ratne zločine i zločine protiv čovječnosti.
A na Trgu Argentina u Podgorici prijavljen je i slučaj nacističke simbolike – kukasti krst iscrtavan na tabli postavljenoj povodom obilježavanja Hanuke.
Ovo nijesu izolovani incidenti već oni rastu iz ambijenta u kojem se relativizuju presude, napadaju institucije međunarodne pravde i šalje poruka da je istina stvar političke potrebe.
KAKO MANDIĆ DA PRIČA O EVROPI KAD OSPORAVA NJENE TEMELJE?
Ne može se ozbiljno govoriti o Evropi i evropskom putu dok se istovremeno podriva minimum evropskog konsenzusa – poštovanje sudski utvrđenih činjenica o ratnim zločinima i genocidu, i prihvatanje međunarodnih institucija pravde. Mandić je ranije Haški tribunal nazivao “antisrpskom tvorevinom”.
U kontekstu rezolucije UN o Srebrenici, javno je govorio o “navodnoj genocidnosti” i mobilisao “protivljenje” toj inicijativi.
To je direktno suprotno onome što EU traži od kandidata. Ne samo zakone, nego i vrijednosni okvir – suočavanje s prošlošću, zaštitu manjina, sankcionisanje govora mržnje, kulturu sjećanja zasnovanu na presudama, a ne na grafitima.
Zato nije čudno što iz Evropskog parlamenta stižu poruke tipa – Mandić i njegova politika nijesu kompatibilni sa vrijednostima evropskih narodnjaka i Evrope uopšte.
EU POGLAVLJA NIJESU ZAMJENA ZA EVROPSKO DRUŠTVO
Crna Gora može tehnički zatvoriti poglavlja, pisati akcione planove i dobijati pohvale za dinamiku.
Ali dok se u isto vrijeme guraju ustavne promjene radi jezika, dok se Lovćen vraća u rovove identitetskog sukoba, dok se sastanci i poruke koriste za unutrašnje “srpske signale”, a po Podgorici niču grafiti koji slave genocid i nacističke simbole – Evropa kao vrijednosni sistem ostaje samo spolja.
I tu Satlerova rečenica zvuči kao dijagnoza, ne kao savjet. „Fokus treba da bude na stvarima koje nas drže ujedinjenima, a ne na stvarima koje nas razdvajaju.“ Jer kad se država politički “podešava” na razdvajanje, pregovaračka poglavlja postaju samo statistika.
Preporučeno
Crna Gora nikad nije bila bliža EU na papiru. Ali nikad nije bila dalje od Evrope u praksi – dokle god je Andrija Mandić lice evropskog puta, a politika kojoj pripada motor projekta koji Evropu razumije kao destinaciju, ne kao standard.
Video