Tako je i ove godine u Budvi ponovo održana ceremonija obilježavanja „oslobođenja“ grada 1918. godine. No, prema istorijskim činjenicama, Budva tog dana nije bila oslobođena borbom, niti je u njoj bilo austrougarskih trupa.
Raspad Austro-Ugarske Monarhije krajem oktobra 1918. doveo je do brzog povlačenja njenih snaga sa jadranske obale. Već 30. oktobra austrougarska komanda u Kotoru izdala je naređenje za evakuaciju svih obalskih garnizona u Boki, Budvi i Baru. Povlačenje je započelo 1. novembra, a do 4. novembra veći dio posada napustio je Budvu i okolne utvrde, ostavljajući grad bez vojne kontrole.Posljednji austrougarski brod napustio je luku Budve 5. novembra 1918. godine, nakon čega su u gradu ostale samo civilne vlasti i stanovništvo. Kada su tri dana kasnije, 8. novembra, u Budvu ušle jedinice Kraljevine Srbije, grad je već bio bez okupatora.
Drugim riječima – nije došlo do nikakvog oslobađanja u borbenom smislu. Srpske jedinice su jednostavno preuzele upravu nad teritorijom koju je Austro-Ugarska napustila uslijed kapitulacije i raspada svoje vojne strukture.
Uprkos tome, 1931. godine na ulazu u Stari grad postavljena je spomen-ploča koja taj događaj opisuje kao „oslobođenje Budve od strane srpske vojske 8. novembra 1918.“. Taj natpis, međutim, nije potkrijepljen istorijskim dokumentima, već potiče iz političkog narativa Kraljevine Jugoslavije, koja je težila da učvrsti mit o „srpskom oslobođenju“ Crne Gore.
IZ JEDNE OKUPACIJE U DRUGU
Ulaskom srpske vojske, Budva, a i čitava Crna Gora faktički su izgubile državnost. Nekadašnja Kraljevina Crna Gora, koja je formalno bila saveznik Srbije u Prvom svjetskom ratu, nakon 1918. godine pripojena je Kraljevini Srbiji, a potom i novostvorenoj Kraljevini SHS.
Taj čin, sproveden bez referenduma, na sramnoj Podgoričkoj skupštini i uz pomoć vojne sile, mnogi istoričari danas označavaju kao srpsku okupaciju Crne Gore. Uslijedila je represija, ukidanje crnogorskih institucija i hapšenja pristalica nezavisnosti.
Zbog istorijski nepobitnih činjenica, sramno je govoriti o „oslobođenju Budve“. Realnije je reći da je grad, kao i ostatak Crne Gore, te jeseni 1918. godine samo promijenio okupatora.
ZLOUPOTREBA SPOMEN PLOČE
Iako zvaničnici iz Budve često poručuju da spomen-ploča „ne bi trebalo da dijeli građane“, njen natpis i poruka zapravo dezinformišu javnost. Ploča govori o „oslobođenju“ koje se nikada nije dogodilo, i na taj način falsifikuje istorijski kontekst.
Umjesto podsjetnika na činjenice, ploča je postala simbol selektivnog sjećanja i političke manipulacije. Sad već redovno svake godine, njeno obilježavanje koristi se za promovisanje ideje o „istorijskom bratstvu“ i zajedničkom oslobođenju, dok se istovremeno prećutkuje da je Crna Gora tada izgubila nezavisnost i bila vojno okupirana.
Zbog toga ploča ne samo da dijeli građane – kako tvrde lokalni zvaničnici, nego i dezinformiše. A u društvu koje se još uvijek bori s nasljeđem 1918. godine, to je možda i opasniji problem od samih podjela.
IZMEĐU MITA I ISTINE
Spomen-ploča u Budvi danas je više od kamenog simbola – ona je ogledalo odnosa prema istoriji. Dok stoji na ulazu u Stari grad, podsjeća i na to koliko je lako mit pretvoriti u činjenicu.
Preporučeno
Istina je jednostavna, ali nepopularna: Budva nije oslobođena borbom, već preuzeta nakon povlačenja jedne okupacione sile i dolaska druge. I dok god se ta činjenica prikriva iza ceremonija i političkih govora, svako obilježavanje 8. novembra biće više dan političke propagande nego sjećanja na slobodu.
Video