Botun formalno jeste priča o postrojenju za prečišćavanje otpadnih voda. Ali to nije bilo kakav lokalni projekat. Riječ je o infrastrukturnom zahvatu koji je ključan i za Podgoričane i za Zećane, dio šireg sistema zaštite životne sredine i obaveza koje je Crna Gora preuzela u pregovorima sa Evropskom unijom. To je projekat za koji se u Briselu jasno poručuje da mora biti priveden kraju kako bi se zatvorilo Poglavlje 27. Dakle, ovdje se ne sukobljavaju “država” i “narod”, već dvije vrste javnog interesa: evropski standardi i ekološka bezbjednost s jedne, i legitimni strahovi lokalne zajednice koja je predugo bila deponija tuđih odluka s druge strane.
ZETA KAO DVORIŠTE TUĐIH ODLUKAPodgorici nesumnjivo treba moderan kolektor. Niko ozbiljan ne zagovara da glavni grad nastavi da funkcioniše kao da je 1975, a ne 2025. Međutim, jednako je tačno da su mještani Botuna i Zete, deceniju za decenijom, tretirani kao dvorište u koje se odlaže sve ono što centar ne želi u svom komšiluku. Kad ti jednom dođe KAP-ov crveni mulj, drugi put pruga, treći put kolektor, ne reaguješ samo na cijevi i betonsku ploču – reaguješ na poruku da si manje vrijedan. U takvom kontekstu, otpor nije uvijek racionalan, ali je politički i psihološki potpuno objašnjiv. On ne ukida potrebu za kolektorom, ali stavlja pod lupu način na koji se ta potreba sprovodi.
EGZISTENCIJALNI TEST ZA DNP
Knežević je u toj situaciji odlučio da podigne ulog do kraja. Njegova poruka je brutalno jasna – DNP će napustiti vlast, državnu i lokalnu, onog trenutka kada policija krene na ljude u šatoru, kada stigne prva marica i padne prva palica. To više nije uobičajena opoziciona retorika iz pozicije vlasti, to je javni potpis na politički ugovor koji se lako provjerava – ili policija dolazi, a DNP odlazi, ili policija dolazi, a DNP ostaje. Treće opcije nema.
Za DNP je Botun egzistencijalni test, ali ne u smislu da moraju braniti blokadu po svaku cijenu. Godinama su gradili imidž zaštitnika “malog čovjeka”, posebno u Zeti, gdje imaju najjači lokalni uporišni teren, sopstveni odbor, sopstvene odbornike, sopstvenog predsjednika Skupštine. Ako u takvoj sredini izaberu da ćute dok policija uklanja šator ili privodi komšije njihovih birača, a ostanu da uživaju privilegije vlasti, to je čisto političko samoubistvo. Prvo u Zeti, pa onda i šire – jer će svaka naredna “borba za narod” zvučati kao loša gluma. Ako, međutim, obećanje ispune, izgubiće potpredsjedničko mjesto u Vladi, ministarski resor, dio pristupa državnim resursima i kadrovima, ali će dobiti kredibilitet da nijesu pognuli glavu pred “evropskim projektom” koji se sprovodi policijskom snagom.
VLADA KOJA FORMALNO OPSTAJE, A POLITIČKI PUCA
Na državnom nivou, aritmetika je jasna. Spajićeva Vlada bi, po svemu sudeći, formalno preživjela i bez DNP-a. Vladajuća većina ima dovoljno ruku u Skupštini i ako se četiri poslanika DNP-a povuku u opoziciju. Ali politika nije samo zbir poslaničkih mandata. Ovaj kabinet je od početka prodavan kao široki “evropski front” koji treba da spoji proevropski centar, manjine i dio bivšeg DF-a, da bi se amortizovale stare podjele. U praksi taj front nije ni dovoljno evropski, ni dovoljno širok, upravo zato što sve ključne odluke i dalje nastaju u uskom krugu, a građani se sa njima upoznaju preko policijskih saopštenja i tendera. Izlazak DNP-a razbija propagandnu sliku i ostavlja Spajića na užem, krhkijem osloncu. Vlada koja je trebalo da bude simbol pomirenja postaje vlast kojoj je jedan od ključnih partnera otišao zbog policijskih džipova poslatih na ljude u šatoru.
U takvom scenariju, Spajić ne gubi mandat, ali gubi priču. Svaka sljedeća pres konferencija o “evropskom putu”, svaka posjeta Briselu biće praćena podsjećanjem da je u jednom trenutku izabrao da projekat označen kao evropski brani policijom protiv građana iz Zete, umjesto da evropske standarde primijeni na process – transparentnost, učešće lokalne zajednice, procjenu rizika, traženje kompenzacija i rješenja koja ravnomjernije raspoređuju teret. Za opoziciju je to poklon iz snova. DNP dobija pravo da govori “mi smo izašli”, ostale opozicione partije pravo da viču “ništa nijeste naučili”, a premijer u ruke dobija vruć krompir koji ne može da spusti – ni da kolektor povuče, ni da prizna da je pogriješio, ni da objasni kako je evropski standard ispao sinonim za maricu.
PODGORICA I OPŠTINE NA IVICI BLOKADE
Prava politička eksplozija, ipak, ne dešava se u Skupštini, nego u Podgorici i po opštinama. U Skupštini Glavnog Grada vladajuća većina bukvalno visi na nekoliko ruku. DNP sa svojim klubom – formalno tri odbornika iz DNP-a i još jedan saveznik iz Prave Crne Gore – drži četiri glasa bez kojih trenutni poredak nema većinu. Taj klub je već danas opasan “jezičak na vagi”: ako ustanu i izađu, sadašnja podgorička vlast pada ili ulazi u fazu komične blokade, gdje se budžet i svaka iole ozbiljna odluka pretvaraju u dramu prebrojavanja. I tu se vidi sav apsurd crnogorskog “ćacilenda”. Strateški projekat za koji se tvrdi da je od nacionalnog i evropskog značaja, spušta se na nivo trgovine odbornika i sitnih ucjena u gradskom parlamentu.
Botun je zato podgoričko pitanje koliko i zetsko. Kolektor se gradi prvenstveno zbog Podgorice, a politički može srušiti upravo podgoričku vlast. Ako policija krene na šator, a DNP održi riječ i napusti koaliciju, Glavni grad ulazi u period u kome su jednako realni i pokušaji prekomponovanja vlasti i raspisivanje novih izbora. U oba scenarija Botun postaje centralna tema – ne više samo kao projekt komunalne infrastrukture, nego kao simbol prekida jedne većine zbog načina na koji je tretirala građane i projekte koji se predstavljaju kao “uslov za EU”.
ZETA IZMEĐU KOLEKTORA I DOSTOJANSTVA
U Zeti je situacija još dublja. Tamo DNP nije ukras u koaliciji, nego stub. Imaju sopstveni odbor, brojčano jak klub odbornika, funkcije u lokalnoj vlasti i snažan emotivni kapital kod birača koji upravo njih doživljavaju kao glas Zete protiv bahatosti “velike Podgorice”. Istovremeno, Zećanima je možda i više nego Podgoričanima u interesu da otpadne vode budu uređene i da rijeka i zemljište budu zaštićeni po evropskim standardima – oni žive najbliže posljedicama i lošeg sistema i lošeg projekta. Ako u takvoj sredini napuste vlast zbog Botuna, Zeta postaje njihova politička tvrđava i epicentar pritiska da se projekat izmijeni, koriguje ili makar nadoknadi ozbiljnim garancijama i ulaganjima u lokalnu zajednicu. Ako ostanu, a policijski džipovi odrade posao, taj kapital se raspada. Zeta će onda na sljedećim izborima tražiti nove advokate svojih interesa, a DNP će teško moći da objasni kako je baš njima “pobjegla ruka” dok je EU projekat sprovodila domaća policija.
DOMINO EFEKAT PO OPŠTINAMA
Nikšić je drugačiji slučaj. Tamo DNP ne nastupa sam, već kao dio liste „Za budućnost Nikšića“ zajedno sa NSD-om i ostatkom bivšeg DF bloka. Ta lista ima respektabilan broj odbornika, ali vlast se pravi u kombinaciji sa PES-om i Demokratama. Izlazak DNP-a iz vlasti na državnom nivou, praćen eventualnim distanciranjem i u Nikšiću, ne ruši automatski lokalnu vlast, ali otvara pukotine unutar bloka koji je do juče nastupao kao čvrsta cjelina. Svaka naredna odluka postaje potencijalna tačka lomljenja – budžet, imenovanja, pa i lokalni ekološki projekti biće gledani kroz prizmu toga ko je kome okrenuo leđa kod Botuna. Tamo DNP nije samo dugme koji gasi svjetlo, ali jeste šav na kome cijela konstrukcija može da počne da se ruši.
Slična je slika i u Pljevljima, Beranama, Herceg Novom, Danilovgradu, Kotoru, Andrijevici, Tivtu. U većini tih opština DNP je dio širih koalicija tipa „Za budućnost…“ ili ZBCG, gdje se mandati ne vode po partijama, već po listama. To znači da formalno nijesu jedini faktor opstanka vlasti, ali su svuda prisutni kao vidljiva komponenta tog fronta. Njihov izlazak ne bi svuda automatski srušio lokalne vlasti – ponegdje bi se većina mogla prekomponovati oko ostatka partnera – ali bi svuda proizveo novu dozu nestabilnosti, sumnjičenja i prebrojavanja. U svakom budžetu i svakoj većoj odluci stajalo bi pitanje: “A gdje je sada DNP? Da li će glasati ili rušiti?”. U takvoj atmosferi teško je ozbiljno planirati i evropske projekte i lokalne politike – sve se svodi na dnevnu politiku, a strateški cilj, uključujući Poglavlje 27, ostaje talac sitnih igara.
ŠTA DNP GUBI, A ŠTA DRŽAVA RIZIKUJE
U zbiru, DNP bi izlaskom iz vlasti izgubio sve formalne benefite koje im je donijelo učešće u državnoj i lokalnim vlastima – resore, uticaj u Vladi, direktan dodir sa javnim resursima. Zauzvrat bi dobio šansu da se predstavi kao rijetka partija koja je bila spremna da raskine sa moćnim partnerima zbog načina na koji se vodi projekat u selu pored Podgorice. Spajićeva Vlada bi formalno ostala na nogama, ali politički oslabljena i sa ozbiljno narušenim narativom o “novom početku” i “pomirenju”. Lokalna slika bi se zamutila, Podgorica bi vrlo vjerovatno ušla u prekomponovanje ili nove izbore, Zeta bi se pretvorila u simbol jedne opštine koja traži i kolektor i poštovanje, a niz drugih opština bi ušao u period tihog, ali upornog potresa ispod površine.
SILA ILI POVJERENJE
Ključno pitanje, međutim, nije da li će Knežević ispuniti obećanje, koliko god to bilo politički atraktivno. Ključno pitanje je zašto Crna Gora ponovo dolazi u situaciju da se jedan strateški projekat, važan za zdravlje ljudi i zatvaranje Poglavlja 27, rješava šatorom i policijom, umjesto ozbiljnim dijalogom, studijama, kompenzacijama i uvažavanjem lokalne zajednice. Ako ova vlast zaista želi da bude drugačija od svih prethodnih, minimalno što može da uradi jeste da javno garantuje da policija neće dirati šator dok postoji realan prostor za razgovor, da otvori sve papire vezane za lokaciju kolektora, da objasni koje su alternative razmatrane i zašto su odbačene, i da u odluku uključi upravo one koje stvar najviše pogađa – građane Zete i Botuna. Sve drugo je reciklaža dobro poznatog obrasca u kome se evropske obaveze koriste kao štit za loše vođene procese, a odluke se donose u kabinetima i provode na leđima ljudi koji nemaju snagu ni svoje partije, ni svog medija, ni svog lobija.
Preporučeno
Ne radi se, dakle, o izboru između cijevi i ljudi, nego o izboru između dva načina kako se do nužnih projekata dolazi. Silom ili povjerenjem. Ako se izabere cijev plus policija, kolektor će možda biti izgrađen, poglavlje će možda biti zatvoreno, ali će dugo poslije toga ostati gorak ukus da je još jedna vlast pokazala da joj je lakše da pregovara sa partnerima u Vladi nego sa građanima pod šatorom. Ako se izabere javni interes plus dijalog, Botun može postati presedan da se i u Crnoj Gori ponekad isplati saslušati one koji žive uz projekat, a ne samo one koji ga potpisuju. Upravo tu, na raskrsnici između evropskih obaveza i domaće političke prakse “ćacilenda”, odlučuje se šta će ovom društvu više vrijedjeti – gola sila ili ozbiljna politika.
Video