To se desilo prošle srijede, 19. novembra, kada je Evropska komisija napravila potpuno povlačenje u svojim pravilima o podacima i privatnosti i zaustavila regulaciju vještačke inteligencije, sve kao dio pokušaja da evropsku industriju učini konkurentnijom u globalnom nadmetanju sa Sjedinjenim Državama i Kinom.
To je označilo smrt onoga što se dugo opisivalo kao “briselski efekat”, ideje da će EU biti predvodnik u donošenju tehnoloških zakona i postavljanju svjetskih standarda za privatnost i AI.Kritičari kažu da Vašington sada određuje smjer deregulacije, dok predsjednik SAD Donald Tramp ruši evropske ambicije prijetnjama da će uvesti carine zemljama koje optužuje da napadaju “naše nevjerovatne američke tehnološke kompanije”.
“Ne čujem više nikoga u Briselu da kaže ‘Mi smo super regulator’”, rekla je Marijete Šake, koja je oblikovala evropske tehnološke propise kao bivša članica Evropskog parlamenta i specijalna savjetnica Evropske komisije.
Veliki zaokret od donošenja pravila stigao je u prijedlogu “digitalnog omnibus” paketa u srijedu, ključnom dijelu programa “pojednostavljenja” predsjednice Komisije Ursule fon der Lajen, kojem je cilj da smanji birokratiju i učini Evropu konkurentnijom.
“Bilo da to nazovete ‘pojednostavljenje’ ili ‘deregulacija’, svakako se udaljavate od ere visoke regulacije,” rekla je Anu Bredford, profesorka na Kolumbija univerzitetu koja je 2012. skovala izraz “briselski efekat”.
Potez deregulacije uslijedio je nakon godine u kojoj je Trampova administracija pritiskala EU da povuče primjenu svojih tehnoloških propisa, koje tehnološki giganti i sam Tramp smatraju “porezima” usmjerenim na američke kompanije.
Digitalni omnibus bio je jedna od “glavnih tačaka razgovora” na sastanku između komesarke EU za tehnologiju Hene Virkunen, američkog sekretara za trgovinu Hauarda Latnika i trgovinskog predstavnika Džejmsona Grira u ponedjeljak.
“Usvojili smo veliki paket koji bi imao uticaj ne samo na EU kompanije, već i na američke kompanije, pa je ovo pravi trenutak … da objasnimo šta radimo sa naše strane”, rekao je portparol Evropske komisije Toma Regnjie, kada su ga pitali zašto je Virkunen razgovarala o toj temi sa američkim zvaničnicima.
Latnik je, međutim, rekao za Bloomberg da Vašington traži više od objašnjenja EU zakona, želi izmjene evropskih tehnoloških propisa.
Američki giganti poput Googlea i Mete predvode otvoreni lobi da se stroga evropska primjena zamijeni blažim pravilima.
Iza pritiska da se skinu “okovi” za tehnološke firme stoji strah od propuštanja obećanog ekonomskog buma povezanog sa AI tehnologijama. Blok je zamijenio ulogu globalnog tehnološkog policajca za ulaznicu u AI trku.
Brisel je tokom 2010-ih pokazivao ambiciju da predvodi svijet u regulisanju digitalnog prostora.
Godine 2016. usvojen je Opšti propis o zaštiti podataka (GDPR). Od tada je taj zakon kopiran u novim propisima u više od 100 zemalja, rekao je Džo Džons, direktor istraživanja i analitike u International Association of Privacy Professionals.
Kada je GDPR stupio na snagu, međunarodne kompanije poput Microsofta, Googlea i Facebooka priznale su da ih je natjerao da EU standarde privatnosti primijene globalno.
Bio je to tipičan primjer briselskog efekta: kada se standard postavi u Briselu, multinacionalne kompanije ga primjenjuju širom svijeta. Ostale vlade su takođe kopirale neke od ranih pokušaja Brisela da postavi digitalna pravila.
Nakon GDPR-a, EU je usvojila i druge zakone sa ambicijom da zauzdaju velike tehnološke platforme, bilo da ih obavežu da uklanjaju nezakonit sadržaj kroz Digital Services Act, ili da spriječe korišćenje dominacije za favorizovanje sopstvenih usluga kroz Digital Markets Act.
Najnovija velika tehnološka regulativa EU, Zakon o vještačkoj inteligenciji, bila je posljednji pokušaj Brisela da prednjači u regulaciji, nastojeći da se pozabavi rizicima koje AI nosi.
“Postojalo je više povjerenja u EU regulaciju, djelimično jer je EU djelovala samouvjereno. Sada, kada se EU povlači, svaka vlada postavlja isto pitanje”, rekla je Bredford.
Odmah nakon što je EU usvojila zakon zasnovan na riziku, Tramp je stupio na dužnost i ukinuo AI propise koje je uveo njegov prethodnik Džo Bajden.
Promjena u Vašingtonu desila se baš dok se Brisel budio u potrebi da bude konkurentan u globalnoj tehnološkoj trci. Bivši italijanski premijer Mario Dragi predstavio je izvještaj o konkurentnosti EU 2024. godine, samo nekoliko sedmica prije nego što je Tramp osvojio drugi mandat.
“Mislim da je briselski i dalje živ, samo sada ima malo Dragijevog efekta, u smislu geopolitičke inovacije i pro-rasta”, rekao je Džons iz IAPP-a.
Prema njemačkom političaru Janu Filipu Albrectu, bivšem članu Evropskog parlamenta i jednom od glavnih arhitekata GDPR-a, Evropa je postala slijepa za prednosti svog regulatornog sistema koji je postavio zlatni standard.
“Evropljani više nemaju samopouzdanja … Ne vide snagu sopstvenog tržišta i svoje regulatorne i inovativne moći”, rekao je Albrect.
Drugi kritičari deregulacije idu još dalje i tvrde da je Vašington oteo briselski efekat, ali pod svojim uslovima.
“Na neki čudan način, možda je Trampova administracija inspirisana briselskim efektom, u smislu da vide šta znači kad jedan regulator postavlja globalne standarde,” rekao je Brajan Čen, direktor politika u Data & Society.
Samo što “oni žele da oni budu ti koji postavljaju standarde”, dodao je.
Trampova administracija vršila je pritisak na Brisel da ublaži svoje tehnološke propise tokom napetih trgovinskih pregovora ovog ljeta, prenio je Politico.
To što je EU upravo sada odlučila da povuče dio svojih tehnoloških zakona, dok SAD istovremeno vrši pritisak, izgleda veoma loše, rekla je Šake. “Tajming cijelog paketa pojednostavljenja je veoma loš”, rekla je.
Ona smatra da je važno riješiti nepotrebna opterećenja za kompanije, ali objavljivanje digitalnog omnibusa nakon američkog pritiska “izgleda kao odgovor na tu kritiku.”
Portparol Komisije Toma Regnjie odbacio je tvrdnje da EU djeluje pod američkim pritiskom. “Što se tiče digitalnog omnibusa, apsolutno nijedna treća država nije uticala na naš suvereni program pojednostavljenja. Jer ovaj omnibus se tiče Evrope: manje administrativnog tereta, manje preklapanja, manje troškova”, rekao je.
Preporučeno
“Uvijek smo bili jasni: Evropa ima suvereno pravo da donosi zakone”, dodao je Regnjie. “Ništa u omnibusu ne razvodnjava našu digitalnu regulativu i nastavićemo da je sprovodimo, odlučno, ali uvijek pravično”.
Video