Kako kaže Andrić, prema dostupnim informacijama u fabrici se već godinama ne obavlja ključna tehnološka operacija – uparavanje matičnog rastvora (MR1), koji nastaje tokom proizvodnje amonijum perhlorata.
“ Umjesto da se uparavanjem izdvoje natrijum hlorid i preostale količine amonijum perhlorata, kompletan matični rastvor se, kako se navodi, direktno ispušta u okolinu. Prosta računica pokazuje da se po jednoj toni proizvedenog amonijum perhlorata u okolinu ispušta oko 0,5 tona natrijum hlorida i 0,25 do 0,30 tona neiskorišćenog amonijum perhlorata. Bez preciznih podataka o ukupnoj proizvodnji, govorimo o hiljadama tona zagađujućeg materijala,” upozorava Andrić.Tehnološka linija za uparavanje, iako postavljena još početkom 2018. godine, prema njegovim navodima nikada nije puštena u rad. Pored toga, ne radi se ni na njenom unapređenju.
“Još 2016. godine insistirao sam da se angažuje firma sa iskustvom u ovoj oblasti. U dogovoru sa vlasnikom ‘Poliex’-a, predložio sam renomiranu beogradsku firmu ‘Dynamic Elchem’, koja je dala ponudu sa povoljnom cijenom. I pored toga, fabrika je odlučila da improvizuje – dijelove opreme kupovali su na fabričkim otpadima u Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori,” navodi Andrić, uz napomenu da o svemu posjeduje kompletnu dokumentaciju.
On se pita zašto fabrika svjesno odbacuje 25–30% potencijalne proizvodnje, pogotovo danas kada je tržišna cijena amonijum perhlorata izrazito visoka? Smatra da su ekonomski razlozi – trošak uparavanja vode (oko 2,4 tone po jednoj toni proizvoda) – prevagnuli nad ekološkim standardima, koji su očigledno gurnuti u drugi plan.
U međuvremenu, priroda plaća cijenu ovakvih odluka.
DODATNA POJAŠNJENJA: O tehnologiji i njenoj bezbjednosti
Andrić navodi da se do sada nije javno uključivao u ovu polemiku, prije svega zbog sudskog spora sa „Poliex“-om i činjenice da je autor tehnologije. Međutim, nakon nedavnog razgovora objavljenog na portalu Standard sa dr Lukom Grbovićem, osjetio je potrebu da razjasni neka ključna pitanja.
„Stavove kolege Grbovića smatram konstruktivnim, ali primjedbe o ‘neizbježnosti škarta’ u ovoj proizvodnji mogu se prihvatiti samo uz veliku rezervu“, ističe Andrić.
On naglašava da je tehnologija proizvodnje amonijum perhlorata razvijana decenijama i da je projektovana tako da funkcioniše kao zatvoren i ekološki bezbjedan sistem, bez stvaranja otpada. Temelj tehnologije je frakciona kristalizacija – prvo se izdvaja amonijum perhlorat iz rastvora, a zatim se uparavanjem odvaja i natrijum hlorid.
Ovaj natrijum hlorid, iako nije za ishranu zbog mogućih tragova amonijum perhlorata, može se bezbjedno koristiti za zimsko posipanje puteva. Pakovanje soli bilo je predviđeno u džakovima od 25 ili 50 kg.
Andrić zaključuje: „U pravilno sprovedenom postupku ne postoji ni škart, ni otpad. To je suština ove tehnologije – efikasna, bezbjedna, zatvorena i po svemu sudeći, zanemarena.“
Integralni dopis Živka Andrića STANDARDU
Kao što sam Vam rekao, moja trenutna pozicija u odnosima sa ‘’POLIEX’’-om, prije svega sudski spor, a takođe i moje neupitno autorstvo na projektu amonijum perhlorata, ograničavali su me da se odazovem Vašem pozivu da javno komentarišem aktuelne događaje izazvane ekološkim problemima u fabrici ‘’POLIEX’’.
Međutim, nakon Vašeg objavljenog razgovora na istu temu s dr. Lukom Grbovićem, osjećam se obaveznim da se i sam uključim u ovu polemiku, prije svega radi pojašnjenja nekih fundamentalnih pitanja i stavova iz tog razgovora. Inače, stavove kolege Grbovića smatram krajnje konstruktivnim i dobronamjernim. Ipak, neke njegove načelne primjedbe o neminovnosti pojave škarta u svakoj hemijskoj proizvodnji, pa i u ovoj, možemo prihvatiti samo uslovno i sa rezervom.
Naime, postupak proizvodnje amonijum perhlorata po ovoj tehnologiji, građen decenijama kroz posvećeni rad, koncipiran je tako da garantuje potpunu ekološku sigurnost! Isto se može reći za sve druge segmente ove proizvodnje.
Nus proizvod u ovoj proizvodnji je natrijum hlorid, koji nastaje hemijskom reakcijom, uporedo sa amonijum perhloratom. Razdvajanje ovih soli odvija se po precizno definisanoj proceduri utemeljenoj na prethodno konstruisanom dijagramu rastvorljivosti za sistem: amonijum perhlorat – natrijum hlorid – voda. Ovaj dijagram precizno definiše polje kristalizacije obije soli (amonijum perhlorat, natrijum hlorid), a samim tim i procedure razdvajanja. Ovo je temelj i ključ svakog razdvajanja u hemiji, poznatog kao frakciona kristalizacija. Polazeći od ovoga, prvo se vrši operacija odvajanja kristala amonijum perhlorata, nastalih tokom hlađenja rastvora (kristalizacija), dok ukupna masa natrijum hlorida u rastvorenoj formi ostaje u rastvoru (tzv. matični rastvor 1). Drugi korak je izdvajanje kristala natrijum hlorida iz matičnog rastvora. Ova operacija se odvija u dijelu postrojenja za uparavanje, takođe po strogo definisanoj proceduri, naslonjenoj na već pomenuti dijagram rastvorljivosti.
Tokom uparavanja dolazi do izdvajanja kristala natrijum hlorida koji se na vakum – filteru razdvajaju od tečne faze (matični rastvor 2).
Kristali natrijum hlorida onečišćeni su sa nešto amonijum perhlorata, pa ih nije moguće koristiti za ishranu, iako se ovdje bukvalno radi o mini-solani. Najcjelishodnije je ovu so iskoristiti za posipanje puteva u zimskom periodu. Prethodno se ona pakuje u polietilenske džakove, 25 ili 50 kg.
Količina izdvojene soli, saglasno materijalnim tj. stehiometrijskim odnosima, ravna je polovini mase izdvojenog amonijum perhlorata (Mm za amonijum perhlorat je 117,5, a za natrijum hlorid je 58,5).
Matični rastvor koji zaostaje nakon izdvajanja natrijum hlorida (MR2), obogačen je na amonijum perhloratu do koncentracije koja je unaprijed zadata, i kao takav se vraća u sledeću saržu. Na taj način sistem postaje zatvoren, cikličan i bezbjedan.
U ovako uspostavljenoj proceduri ne može biti govora o bilo kakvom škartu ili otpadu! Pored svega ostalog, aspekt zaštite životne sredine od škarta i otpadnih materijala, koji smo upravo izložili, čini ovu tehnologiju originalnom i potpuno bezbjednom.
Realna je pretpostavka da su ekološki problemi u fabrici ‘’POLIEX’’ u Beranama, a koji su uzburkali lokalnu i širu javnost, nastali zbog grubog narušavanja tehnološkog postupka i obavezujućih procedura, koje sam kao autor ovog zahtjevnog projekta svojevremeno uspostavio.
Prema dostupnim informacijama, u ‘’POLIEX’’ se, i pored nesporne i opštepoznate činjenice da je ova tehnološka linija (linija uparavanja matičnog rastvora) postavljena još početkom 2018. godine, doduše u improvizovanoj formi, sa problematičnim kapacitetom za neke ključne djelove opreme (uparivači), operacija uparivanja matičnog rastvora u cilju izdvajanja natrijum hlorida uopšte ne obavlja, već se kompletan matični rastvor (MR1) deponuje u recipijent (okolinu). Dakle, postrojenje za uparavanje je isključeno iz procesa, sa svim negativnim reperkusijama.
O kakvim razmjerama ugrožavanja okoline se radi može se sagledati iz sljedećeg:
Pri proizvodnji 1 tone amonijum perhlorata u matičnom rastvoru zaostaje 0,5 tona natrijum hlorida i približno 0,25–0,30 tona amonijum perhlorata, kao što je ranije rečeno, kompletan matični rastvor se ispušta u okolinu.
Prosta računica pokazaje da se radi o hiljadama tona materijala koji je ispušten u okolinu. Za preciznu računicu nužno je znati količinu proizvedenog amonijum perhlorata.
U vezi sa ovim, ističem činjenicu, da sam na samom startu realizacije ovog projekta (jesen 2016.godine) imperativno zahtijevao da se zbog važnosti ove operacije angažuje firma sa iskustvom iz ove oblasti, za šta sam od vlasnika ‘’POLIEX’’ dobilo zeleno svijetlo. Usljedio je moj predlog da se angažuje renomirana beogradska firma “Dynamic Elchem”, specijalizovana za izradu i ugradnju uparivačkih postrojenja. U razgovorima vođenim u novembru 2016. god. predstavnike firme “Dynamic Elchem” detaljno sam upoznao sa suštinom našeg zahtjeva. Nedugo zatim uslijedio je naš zahtjev za ponudu, sa definisanim ključnim tehničko-tehnološkim parametrima. Poslije nekoliko dana uslijedila je ponuda “Dynamic Elchem”-a, sa veoma dobro odmjerenom i prihvatljivom cijenom.
(O svemu ovom imam sačuvanu kompletnu dokumentaciju).
Međutim, ‘’POLIEX’’ se oglušio se o sve ovo i po već ustaljenoj praksi, ušao u improvizaciju, kupujući i kombinujući razne djelove opreme sa nekoliko fabričkih otpada u Bosni i Hercegovini, a preostalo sa otpada po Crnoj Gori.
Uprkos svemu, početkom 2018.godine, linija za uparavanje je kompletirana, ali do mog odlaska iz fabrike (oktobar 2018. godine), ona nije dovedena u funkcionalno stanje, tj. nije puštena u rad. Po dostupnim informacijama, na ovoj liniji se nije ništa radilo na unapređenju, ni poslije mog odlaska iz Poliex-a.
Zato ostaje za dublju analizu pitanje zašto se ‘’POLIEX’’ u startu odriče 25–30% produkcije ovog proizvoda, čak i danas kada mu je cijena ekstremno visoka, a istovremeno bitno ugrožava ekološke standarde sredine. Imajući u vidu troškove uparavanja (za proizvodnju jedne tone amonijum perholorata potrebno je otpariti približno 2,4 tone vode), čini da su ovde prevagnuli ekonomski razlozi, a da su ekološki stavljeni u drugi plan.
S poštovanjem, Živko Andrić
Biografija Živka Andrića
Andrić je rođen u Podgorici, diplomirani je inžinjer tehnologije, smjer Neorganska tehnologija, magistar je hemijskog lnženjerstva. Radio je kao asistent na Tehnološkom fakultetu u Tuzli, zatim kao rukovodilac hemijskog programa u fabrici protivgradnih raketa „19. decembar“ u Podgorici. Od 1991. godine kao samostalni projektant u Zavodu za razvoj i unapredenje poslovanja, Podgorica.
Od 1992. godine kao rukovodilac Odjeljenja za ispitivanje vazduha u Zavodu za zdravstvenu zaštitu, KBC, Podgorica.
1992. do 2002. godine Direktor razvoja DD „Montcheming“, Podgorica 2004. do 2009. godine Rukovodilac hemijskog programa „Vatrostalna“ AD Podgorica
2012. do 2015. godine Direktor razvoj a AD „Poliex“ Berane
2015. do 2018. godine Direktor Razvojno-istraživačkog centra AD „Poliex“ Berane
Nagrade:
1. Nagrada za najbolju inovaciju u Opštini za 1987. godinu, Savez pronalazača i autora tehničkih unapređenja Podgorice
2. Nagrada za najbolju inovaciju u 1992. godini, Savez pronalazača Crne Gore
3. Treća nagrada na konkursu za najbolju inovaciju u 1995. godini za posebne rezultate u razvijanju i unapređenju pronalazaštva i primjenu inovacije, Savez pronalazača Crne Gore
Preporučeno
4. Prva nagrada Ministarstva nauke u kategorij i najuspješnijih pronalazača – inovatora za najuspješniji patent ili inovativno rješenje za 2013. godinu. Andrić je vodio više desetina projekata iz oblasti u kojoj je stručnjak, a objavio je, takođe, više radova u zemlji i inostranstvu.
Video