O kleronacionalizmu kao regionalnom izazovu demokratiji, instrumentalizaciji povjerenja koje uživaju vjerske zajednice, te sekularizmu kao preduslovu građanskih sloboda, sagovornici saradnice na programima u CGO-u, Željke Zvicer, bili su Izabela Kisić, sociološkinja iz Srbije, Slađana Kavarić Mandić, istraživačica i aktivistkinja iz Crne Gore i Vukašin Milićević, teolog iz Srbije.
Slađana Kavarić Mandić je na poziciji da sekularizam ne garantuje demokratiju, koju, kako kaže, treba dovesti u pitanje i zbog onog do čega je sama sebe dovela.„U Crnoj Gori imate primjer da desničarske partije, profašističke partije, vodeći se demokratskim tekovinama Evrope, odnosno Rezolucijom Evropskog parlamenta o evropskoj savjesti i totalitarizmu, revidiraju istoriju i dovode u pitanje temelj naših društava – antifašizam“, smatra ona.
Izabela Kisić nudi drugačiju perspektivu, naglašavajući da sekularizam jeste preduslov istinske demokratije.
„Upravo tamo gdje je spojena crkva ili vjerske zajednice sa državom nema demokratije. Vjerske zajednice su, same po sebi, autoritarne. SPC je autoritarna zajednica, to je, zapravo, najzatvorenija institucija u regionu. Ona je netransparentna i ta koja govori protiv demokratskih načela i protiv ljudskih prava, a ljudska prava jesu temelj demokratije“, naglasila je Kisić.
Vukašin Milićević je ukazao da je demokratija neodvojiva od principa države socijalne pravde, ali da je problem što je u regionu došla na talasu nacionalističkog antikomunizma.
„Pogonsko gorivo nacionalizama je religija. Kad govorimo o crkvenim elitama – one su dio političkih elita. Uzmite primjer Srbije i Hrvatske, kao dvije različite tradicije. Potpuno isti mehanizmi, isti rječnik, iste skandalozne, destruktivne, skaredne kulture sjećanja u odnosu na Drugi svjetski rat, u odnosu na posljednje ratove“, objasnio je Milićević.
Kavarić Mandić opisuje uticaj crkve u Crnoj Gori kao direktan.
„Živimo realnost potpune povezanosti političkih elita sa crkvom, i oni sa tim nemaju problem, oni to i ne kriju. To miješanje crkve u državu je vrlo jasno. Mogli smo to vidjeti i kroz nedavni događaj u Beranama, kad se postavljao spomenik Pavlu Đurišiću, gdje smo vidjeli i da su crkva i čelnici desnih političkih partija saglasni – i oko tog čina i oko tumačenja simbolike Pavla Đurišića i oko anatemisanja komunističkog pokreta, odnosno kvazisocijalizma u kojem smo živjeli“, ukazala je ona.
„Ono što ja sa lijeva primjećujem je da ljevica u Crnoj Gori nema nikakav odgovor. Prvo, ljevica u Crnoj Gori nije unisona, vrlo je nesolidarna, fragmentirana i interesno povezana. Tako da ona nema jedinstven odgovor i diskurs, niti koncept na kojem bazira svoj aktivizam. Mimo pojedinačnih dobrih primjera, ljevica se svela na tipkovnicu, ljevica se svela na saopštenja“, pojasnila je Kavarić Mandić.
Izabela Kisić je ocijenila da je slična situacija i u Srbiji.
„Osamdesetih godina Srbija nije ušla u procese demokratizacije. Naprotiv, ušla je u antiemancipatorske procese i u ratove. I crkva je tu imala ogromnu, čak vodeću, ulogu, crkva je tada postala sluškinja nacionalizma. I ako gledamo da li crkva utiče na vlast ili vlast u Srbiji na crkvu – one djeluju u sadejstvu“, poručila je Kisić.
Kisić nalazi ohrabrujućim što studentski protesti, koji već godinu traju u Srbiji, nemaju dominantan vjerski momenat, iako se i na njima vide simboli ekstremno desnog spektra.
„Studenti upravo vraćaju na scenu taj ustavni patriotizam, gdje su svi građani jednaki bez obzira koje su vjeroispovjesti i koje su nacije. To što se vidi na ulicama, te scene kada imamo zajedno mlade ljude islamske vjeroispovesti i mlade hrišćane da se grle i da zajedno idu u jednu borbu – to najviše, zapravo, boli one koje su na vlasti i vrh crkve“, navodi Izabela Kisić.
Govoreći o pomirenju u regionu, Vukašin Milićević je istakao da se ono ne može graditi postepeno. „Do pomirenja se dolazi samo radikalnim metodama. Nema tu šta postepeno. Šta postepeno? Da shvatimo da se u Srebrnici dogodio genocid. Ili, postepeno da hrvatska javnost prihvati činjenicu da je postupanje nad civilima u NDH bio genocid ogromnih razmjera. Ja ne znam kako to može postepeno“, istakao je on.
Sagovornici su komentarisali i ulogu crkve, ali i političkih elita u podrivanju antifašističkih vrijednosti.
„Imamo akutni problem s antifašizmom, jer sadašnja vlast u Crnoj Gori i crkva antifašizam vidi kao glavni problem, a antifašizam svode na komunizam. I, naravno, vi komunizam možete kritikovati, govoriti o komunističkim zločinima i kritički preispitivati taj sistem koji se urušio. Međutim, taj sistem počiva na pet godina borbe u šumi za univerzalne vrijednosti. Tako da vi možete osporiti sistem koji je nastao nakon partizanske borbe, ali ne možete osporiti vrijednosti koje su temelj te borbe“, poručila je Kavarić Mandić.
„Komunistička partija, kad je povela tu borbu, bila je mala, ilegalna partija, rasturena i pod represijom. Međutim, šta je suština delegitimizacije antifašizma? Delegitimizacija avnojevskih granica, jer upravo ulazak u rat bilo je negiranje avnojevskih granica i stvaranje Velike Srbije. I to je bio ključ, to je i danas ključ zašto se antifašizam toliko diskredituje, i svi drugi pokreti koji su sarađivali sa fašistima dobijaju spomenike itd. I crkva je tu 80ih odigrala ključnu ideološku ulogu i Milošević je to dobro iskoristio“, podsjetila je Izabela Kisić.
Korijeni toga, pojašnjava Vukašin Milićević, sežu do perioda između dva svjetska rata.
„Vlada njemačkog Rajha radila je mnogo na obavještajnim vezama sa SPC. Dakle, čitavo jedno odjeljenje Ministarstva spoljnih poslova njemačkog Rajha se bavilo vjerskim pitanjima. Kada je riječ o Kraljevini Jugoslaviji, posebnu pažnju posvetili su SPC-u, jer su smatrali da je ona ozbiljan saveznik u borbi protiv komunizma. S druge strane, idejni osnov za tako nešto, došao je sa brojnim ruskim crkvenim ljudima koji poslije Oktobarske revolucije stižu u Kraljivinu SHS, kasnije Kraljevinu Jugoslaviju, sa sobom nose niz uticajnih, niz najkonzervativnijih ideja, koje inkorporiraju antisemitizam, teorije zavjere“, kazao je Milićević.
Preporučeno
Sagovornici su ocijenili da su obrazovanje i njegova reforma ključni u emancipaciji društava regiona.
Video