Prvi mjeseci administracije Donalda Trampa izazvali su tektonske globlane poremećaje. Tlo se i dalje ne smiruje. Konačni ishod carinskih pregovora između EU i SAD-a možda je i najbolji pokazatelj nove paradigme po kojoj funkcioniše američka vanjska politika: transakcionalnost umjesto ideja.
U najkraćem, to je kredo politike koju danas personifikuje Tramp, a operativno je sprovode, paradoksalno, njegovi bivši kritičari, poput Marka Rubija – kojeg mnogi vide i kao mogućeg predsjedničkog kandidata.Balkan, čini se, nije visoko na listi prioriteta američke administracije. Izostanak ekipiranja nove diplomatske postave za zemlje Zapadnog Balkana, kao i “zaborav” evropskih integracija iz strateških dokumenata SAD-a, ukazuju na nedostatak interesovanja, ali i dublje strateške nejasnoće.
U takvom vakuumu – uz nemoćnu Evropsku uniju koja nije u stanju preuzeti vodeću ulogu, te povučenu Ameriku – stvaraju se idealni uslovi za novi talas prodora malignog stranog uticaja. Ne govori se više samo o Rusiji i Kini, regionalni igrački takođe lakše ostvaraju svoje ciljeve.
Kroz prizmu Crne Gore jasno se ogleda nova “nezainteresovano-zainteresovana” strategija SAD-a. Dok ambasadori zemalja EU zagovaraju formiranje proevropske vlade, ta ideja bar za sad ne nailazi na podršku američke strane. To nije samo politički raskorak već i pokazatelj promjene ideološke paradigme – umjesto podrške liberalnim vrijednostima, sve više dominira interesna logika formulisana kroz “America First”.
Američki interesi u Crnoj Gori danas se ogledaju kroz infrastrukturne i poslovne projekte. Umjesto podrške reformama i demokratskom razvoju, fokus se preusmjerava na biznis. Kao što su u Albaniji i Srbiji firme povezane s Trampovom administracijom bile uključene u važne projekte, danas se u Crnoj Gori sličan obrazac nazire kroz interesovanje američkog građevinskog giganta Bechtel za nastavak izgradnje auto-puta, projekta koji je u svojoj biti najmanje građevinski.
Sve su brojniji oni koji smatraju da će budući odnos američke administracije prema crnogorskim vlastima biti oblikovan upravo kroz ovakve transakcione odnose.
Istovremeno, Crna Gora je ponovo na vjetrometini. U godini kada se obilježava 120 godina uspostavljanja američko-crnogorskih odnosa, nalazimo se u situaciji u kojoj ne postoji jasno definisana američka strategija. Umjesto konzistentne politike, prisutna je ad hoc logika koja podsjeća na postvislonovski “crnogorski mrak” – vrijeme kada je američka politika na Balkanu bila vođena pragmatičnim podilaženjem regionalnim hegemonima.
S druge strane, strateška opredjeljenja SAD-a, koja u nekim aspektima podsjećaju na politike prethodnih administracija, i dalje nalaze uporište u Bosni i Hercegovini. No, sve češće se u tom kontekstu pominje ideja o tri entiteta. Nedavno je u intervjuu za bosansko-hercegovačke medije uticajni američki diplomata Maks Primorac afirmisao ideju o uspostavljanju trećeg entiteta, kao i slabljenje nadležnosti Visokog predstavnika.
Istovremeno, nastavlja se podrška zaustavljanju separatističkih politika Milorada Dodika, iako to ne isključuje postojanje dvostrukih standarda i tolerancije prema režimima koji su lojalni američkim interesima.
Pod krinkom suzbijanja ruskog i srpskog uticaja, sve češće dolazi do normalizacije autoritarnih tendencija. Ova logika ide ruku pod ruku sa širim globalnim pomakom američke politike – od promocije vrijednosti ka realizaciji interesa, od savezništava zasnovanih na principima ka partnerstvima utemeljenim na isplativosti.
U takvom kontekstu, obnova partnerstva između srpskog predsjednika Aleksandra Vučića i albanskog premijera Edija Rame postaje jasan indikator regionalne dinamike: autoritarna stabilnost uz prećutnu saglanost iz Vašingtona. A Zapadni Balkan, još jednom, ostaje na periferiji ozbiljnih evropskih i američkih strateških razmatranja.
Suštinsko pitanje za budućnost jeste: kako će izgledati nova američka strategija prema Evropi? Trenutno postoji sukob između ekonomskih prioriteta američke administracije i potrebe da se dio odgovornosti za evropski kontinent prebaci na Evropsku uniju. Upravo ta ambivalencija usporava formulaciju koherentne politike SAD-a prema ovom dijelu svijeta.
Crna Gora, baš kao i početkom 90-ih, ponovo mora da privuče pažnju američke politike i da aktuelizuje pitanja od nacionalnog i vitalnog interesa. Nije nova, niti nelegitimna, ideja da se crnogorskoj opoziciji i prozapadno orijentisanim intelektualcima predloži osnivanje tijela nalik na crnogorski odbor koji je djelovao u Americi tokom 1930-ih, a koji bi danas imao zadatak da promoviše interese savremene Crne Gore pred američkom političkom i akademskom javnošću.
Takođe, dinamika u Kongresu i nadolazeći izbori novembra 2027. mogu umnogome promijeniti trenutnu situaciju.
Preporučeno
Video