Ali institut koji je pod jakim sankcijama Zapada u starom manastirskom gradu van Moskve ključna je karika u lancu proizvodnje i snabdijevanja koji stavlja toksične hemijske granate i drugo oružje u ruke ruskih snaga koje se bore u ratu protiv Ukrajine.
Izveštavanje Shemes, istražne jedinice Ukrajinskog servisa Radio Svoboda, pokazuje kako Rusija proizvodi granate RG-Vo i ispaljuje ih na ukrajinske trupe uprkos sankcijama i globalnoj konvenciji koja zabranjuje njihovu upotrebu na ratištu. Istraga Shemes takođe detaljno opisuje veze između kineskih firmi i navodnog raspoređivanja zapaljivog oružja od strane Rusije čija je upotreba u civilnim područjima zabranjena.NIIPH, koji se snabdijeva ključnim komponentama iz ruskih fabrika koje nisu pogođene kaznenim mjerama Zapada zbog rata protiv Ukrajine, proizvodi RG-Vo, vrstu granate sa toksičnim gasom za koju stručnjaci kažu da je ruske snage često koriste od kraja 2023. godine. Institut takođe uvozi sirovine iz inostranstva, dobijajući crveni fosfor od kineskih kompanija. Crveni fosfor se može pretvoriti u bijeli fosfor, potencijalno smrtonosno oružje za koje su ruske snage optužene da ga koriste više puta od početka invazije 2022. godine. Njegova upotreba u naseljenim područjima je zabranjena.
Sheme su takođe identifikovale ruske jedinice koje su koristile toksične granate, koje se obično isporučuju dronovima i nose ćirilična slova RG-Vo ispisana sa strane, očigledno skraćenica za “ručna granata – otrovna supstanca”. Mogu da sadrže toksični suzavac CS ili CN, često korišćene agense za kontrolu nereda (RCA), ali zabranjene “kao metod ratovanja” prema Konvenciji o hemijskom oružju, čije su Rusija i Ukrajina potpisnice.
‘Ne možete disati’
Ali to je upravo ono što je Rusija radila tokom invazije prema navodima iz Kijeva, te njegovim međunarodnim podržavaocima, Organizaciji za zabranu hemijskog oružja (OPCW) i ukrajinskim vojnicima ranjenim u napadima koji su imali za cilj da “dimom izbace” vojnike iz njihovog zaklona i izlože ih pogubnoj pucnjavi.
“Došli smo na svoje položaje, a gas je pušten poslije oko četiri ili pet dana”, rekao je za Schemes Oleksandar Njahu, vojnik čija je jedinica napadnuta ovog proljeća dok je branila Vodjane Druge, selo u Donjeckoj oblasti blizu grada Pokrovska u napadu.
“Jako peče. Suze vam oči, lice počinje da gori”, rekao je za Schemes Njahu, jedan od nekoliko vojnika koji su bili na rehabilitaciji u bolnici u susjednoj Dnjepropetrovskoj oblasti nakon tog napada. “Ne možete potpuno da udahnete… udišete i počnete da se gušite i kašljete”.
“Ovo je njihova današnja praksa: dronovi sa predviđenim frontom i hemijsko oružje koje je nevidljivo”, rekao je kolega vojnik, Igor Kozarenko. “Plačete, podrigujete, imate sve simptome. Ali i dalje morate da uzvratite vatru. Nema opcije”.
“Ovo je ratni zločin, izvoditi borbene operacije praktično varvarskim metodama u 21. vijeku”, rekao je Amil Omarov, glavni tužilac u Harkovskoj oblasti Ukrajine, o upotrebi toksičnih hemikalija od strane Rusije kako bi se ukrajinske trupe izvukle iz zaklona.
Toksični udžbenik
U maju 2024. godine, Sjedinjene Države su saopštile da su utvrdile da je Rusija “koristila hemijsko oružje hloropikrin protiv ukrajinskih snaga” i da je “koristila sredstva za kontrolu nereda kao metod ratovanja u Ukrajini”, što predstavlja kršenje Konvencije o hemijskom oružju.
“Upotreba takvih hemikalija nije izolovan incident i vjerovatno je vođena željom ruskih snaga da izbace ukrajinske snage sa utvrđenih položaja i postignu taktičke dobitke na bojnom polju”, saopštio je State Department. “Kontinuirano rusko nepoštovanje svojih obaveza prema Konvenciji o hemijskom oružju dolazi iz istog plana kao i njene operacije trovanja Alekseja Navaljnog i Sergeja i Julije Skripalj nervnim agensom novičok”.
Skoro smrtonosna trovanja bivšeg dvostrukog agenta Skripalja u Britaniji 2018. i protivnika Kremlja Navaljnog u Rusiji 2020. godine privukla su pažnju na ono što zapadne vlade nazivaju neprijavljenim ruskim programom hemijskog oružja.
Rusija nije priznala upotrebu hemijskog oružja u Ukrajini. Ali kasnije u maju 2024. godine, ruski državni kanal RT objavio je izvještaj na Telegramu u kojem vojni bloger pokazuje nešto što izgleda kao ispaljena granata RG-Vo, za koju je rekao da su je ispalile ruske snage u području Donjecke oblasti odakle su moskovske trupe potisnule Ukrajinu u decembru 2023. godine. Istog mjeseca bilo je prvi put da je Ukrajina zabilježila upotrebu novog tipa granate RG-Vo protiv ukrajinskih vojnika od strane Rusije, rekao je Andrij Rudik, predstavnik Centra za istraživanje zarobljenog i naprednog oružja i vojne opreme, na konferenciji za novinare u januaru 2024. godine.
Takođe krajem 2023. godine, ruski proratni bloger predstavio je svojoj publici ono što je nazvao novim proizvodom ruske vojne industrije: “Upoznajte RG-Vo. Veoma efikasna gasna granata”, napisao je. Ubrzo nakon toga, fotografije cijelih serija potpuno novih hemijskih granata počele su da se pojavljuju na internetu na ruskim vojnim formumima.
Najmanje šest vojnika je ubijeno gasom iz granata RG-Vo, prema riječima majora Ale Asaulenko, oficira u medicinskoj službi ukrajinskih oružanih snaga. U avgustu je Služba bezbjednosti Ukrajine saopštila da je Kijev zabilježio više od 10.000 ruskih hemijskih napada od početka invazije 2022. godine.
U julu je šefica inostrane politike EU Kaja Kalas rekla da ruske snage “sve više koriste hemijsko oružje”.
“Ovo pokazuje da Rusija želi da nanese što više bola i patnje Ukrajini kako bi se ona predala, a to je nepodnošljivo i zato preduzimamo sve ove korake”, rekla je Kalas, misleći na sankcije protiv ljudi i organizacija za koje se vjeruje da su umiješane u razvoj i upotrebu hemijskog oružja.
‘Laka meta’
Ali sankcije koje su uvele Sjedinjene Države, EU, Velika Britanija i drugi nijesu spriječile Naučnoistraživački institut za primijenjenu hemiju (NIIPH) da proizvodi granate RG-Vo brzim tempom, kažu ukrajinski zvaničnici.
“Vidimo da je stopa proizvodnje prilično visoka, jer se ove gasne granate koriste u takvim količinama duž skoro ceijle linije borbenog kontakta”, rekao je za RSE pukovnik Artem Vlasjuk, šef odeljenja u Upravi za radijacionu, hemijsku i biološku zaštitu Komande snaga podrške ukrajinske vojske. Osnovan 1945. godine, NIIPH sada pomaže u snabdijevanju ruskih snaga oružjem za najveći rat u Evropi od te godine. Kao dio Rosteha, prostranog državnog konglomerata vojne industrije, nalazi se u Sergijevom Posadu, 70 kilometara sjeveroistočno od Moskve.
Na internet stranici instituta pominju se samo njegovi civilni proizvodi, kao što su prskalice i patrone za sportsko gađanje i lov. Ali 2020. godine, njegov tadašnji direktor, Nikolaj Varjonih, rekao je lokalnom TV kanalu da su prioriteti instituta “državne porudžbine” i “stvaranje najmodernijeg oružja za rusku vojsku”.
RG-Vo granate koje su ruske snage prvi put upotrijebile u Ukrajini u decembru 2023. godine mogu biti štetnije od prethodnih verzija, prema riječima stručnjaka, uključujući pukovnika Artema Vlasjuka, šefa odjeljenja u Upravi za radijacionu, hemijsku i biološku zaštitu Komande snaga podrške ukrajinske vojske i Vitalija Nikitjuka, šefa odjeljenja u Laboratoriji za forenzička i vojna istraživanja. One mogu da sadrže toksični gas CS ili CN.
“Osoba koja primi dozu ove gasne granate postaje dezorijentisana, gubi sposobnost da preduzme bilo kakvu akciju i postaje laka meta”, rekao je Nikitjuk.
Niz sankcija protiv NIIPH-a uključuje kaznu koju mu je Velika Britanija izrekla u julu zbog isporuke granata RG-Vo vojsci. Međutim, RSE je utvrdio da ove mjere nijesu teško pogodile institut jer je nabavljao komponente granata RG-Vo unutar Rusije, od najmanje dva preduzeća koja nisu sankcionisana od strane Zapada, Saranskog mehaničkog zavoda i Eurocheminvest-a.
Saranski mehanički zavod se pozicionira kao proizvođač predmeta kao što su trenerke za bicikle, baštenski namještaj i roštilji. Ali informacije koje je Schemes dobio iz ruskih poreskih baza podataka pokazuju da je NIIPH 2024. godine kupio dvije vrste pirotehničkih moderatora, koji pomažu u pokretanju eksplozije granate, od te fabrike.
Informacije iz poreske baze podataka takođe su pokazale da je Evroheminvest prodao NIIPH-u dva potencijalna sastojka RG-Vo: hloroform, koji se koristi u CN gasu, i aceton, koji se može koristiti u proizvodnji CS gasa. Ni Evroheminvest niti fabrika u Saransk nisu odgovorili na zahtjeve za komentar.
Kineska veza
Takođe nijesu pod sankcijama: kineske kompanije od kojih je Schemes otkrio da je NIIPH kupio crveni fosfor, koji se često koristi za proizvodnju belog fosfora – supstance koja se pali pri izlaganju kiseoniku i gori na oko 800 stepeni Celzijusa. “Njegovo zapaljivo dejstvo nanosi smrt ili okrutne povrede koje rezultiraju doživotnom patnjom”, napisao je Human Rights Watch.
Ukrajina i druge su više puta optužile Rusiju da je koristila municiju sa bijelim fosforom u invaziji, uključujući i njen neuspješan prodor ka Kijevu i višemjesečne bitke za Bahmut i Marijupolj u Donjeckoj oblasti.
Prema podacima ruske carine, NIIPH je kupio crveni fosfor u vrijednosti od preko milion dolara u periodu 2022-23. godine, ukupno skoro 100 tona, što je četvrtina cjelokupnog uvoza ove supstance u Rusiju tokom tog perioda i dovoljno za punjenje dva teretna vagona.
Podaci iz baze podataka pokazuju da je crveni fosfor kupljen od kompanije Yunnan Phosphorus, za koju se kaže da je zastupala interese druge kineske kompanije, Dongguan Haofei. Nijedna kompanija nije odgovorila na zahtjeve RSE za komentar.
Sankcije SAD i EU zabranile su direktne isporuke ruskim odbrambenim preduzećima od početka invazije na Ukrajinu. Od 2024. godine, zapadne sankcije su takođe posebno zabranile izvoz crvenog fosfora u Rusiju.
Na ratištu
Pored informacija o proizvodnji, Schemes je dobio dokaze o upotrebi granata RG-Vo od strane dvije ruske jedinice koje se bore u Ukrajini, 114. i 136. odvojene motostreljačke brigade.
“Evo gasne granate koju smo ispalili”, kaže ruski vojni bloger, pokazujući na mjesto napada vojnika, u videu koji je RT prikazao na Telegramu u maju 2024. “A onda su naši jurišnici ušli”.
Ovog proljeća i ljeta komunikacija između vojnika 136. brigade u djelimično okupiranoj Harkovskoj oblasti, koju je Služba bezbjednosti Ukrajine (SBU) dobila preko svojih agenturnih mreža i dostavljena RSE, uključuje pisane reference na “gas” i posebno granatu RG-Vo.
“Materijal koji smo dobili omogućio nam je da utvrdimo da… tokom šest mjeseci, svakog dana, ovo je ključna tačka, svakog dana, dobijali su naređenje i koristili sa različitim stepenom intenziteta upravo ovo sredstvo uništenja: hemijsku granatu”, rekao je istražitelj SBU u Harkovskoj oblasti pod uslovom anonimnosti, govoreći o 136. brigadi. “To su specifičnosti taktike koju koriste tokom aktivnih ofanzivnih dejstava”.
U julu je ukrajinska vojnoobavještajna agencija objavila, kako je navela, fragment presretnutog radio razgovora u kojem neidentifikovani ruski komandant u Ukrajini govori podređenima o planu da ubije grupu ukrajinskih vojnika koji se kriju u podrumu.
Preporučeno
“Sada ću uništiti [psovka] gasom u podrumu”, kaže glas. “Ako to ne mogu [sam] da uradim, dokrajčiću ih poslije gasa, dok [psovka] kašlju i šmrču i ne vide ništa [psovka], moraće brzo da budu gotovi poslije toga”.
Video