Iako danas zvuči nezamislivo, pušenje je u prošlom vijeku bilo uobičajena pojava u frizerskim salonima, prevozu, javnim ustanovama kao i filmskom platnu. Na svim ovim javnim mjestima pušenje je bilo dozvoljeno, a popularizaciji cigareta dodatno je doprinijela filmska industrija sa svjetski poznatim zvijezdama, od Marlona Branda do Odri Hepbern, kojima je cigareta na velikom platnu postala neizostavan dio brojnih scena.
Međutim, borba protiv pušenja podstakla je istraživanja o štetnosti i negativnim efektima duvanskog dima ne samo po zdravlje pušača nego i njegovu okolinu, a u svjetlu saznanja o štetnosti ove loše navike, uslijedile su zabrane u nastojanju da se “denormalizuje” slika pušenja u svim segmentima društva.
Potrošnja cigareta se tokom posljednje decenije značajno smanjila, ali i dalje stoji procjena da na svijetu ima više od milijardu pušača.
Koncept smanjenja štetnosti
Smanjenje štetnosti, strategija javnog zdravlja koja je u početku razvijena za odrasle osobe s problemima zloupotrebe psihoaktivnih supstanci kojima apstinencija nije bila izvodljiva, vremenom je evoluirala i pokazala se kao efikasna kod smanjenja štetnosti povezanih sa mnogim rizičnim ponašanjima.
Koncept naglašava potrebu za javnim zdravstvenim politikama koje će se bazirati na istraživanju, a ne na stereotipima koji se obično pripisuju osobama riskantnog ponašanja.
Ovakav pristup su odobrili i podržavaju najviši institucionalni zdravstveni autoriteti, a postali su i sastavni dio legislative nekoliko zemalja.
Karakteristični primjeri primene koncepta smanjenja štetnosti su korišćenje sigurnosnih pojaseva u kolima, kaciga prilikom vožnje motora i kondoma kod seksualnih odnosa.
Kada je riječ o problemu pušenja cigareta, primjenom koncepta smanjenje štetnosti nastoji da se smanji šteta uzrokovana procesom sagorijevanja, alternativnim izvorima nikotina za pušače koji iz različitih motiva ne ostave cigarete. Nauka je još davno utvrdila da, iako nije bez rizika i izaziva zavisnost, nikotin nije primarni uzročnik bolesti povezanih s pušenjem.
Elektronske cigarete
Postoji značajan porast u razvoju i korištenju elektronskih sistema za isporuku nikotina ili elektronskih cigareta (e-cig).
Elektronska cigareta je uređaj napravljen za isporuku nikotina koji ne stvara duvanski dim, tako što zagrijava tečnost koja može ali ne nužno sadržavati nikotin. Prvi put su se pojavile na tržištu 2007. i do danas traje značajan porast trenda korišćenja ovih uređaja. Istraživanje sprovedeno u zemljama članicama EU tokom 2020. pokazuje da je jedan od sedam ispitanika (14%) bar probao e-cigarete, dok je jedan od 20 ispitanika (6%) probao uređaje koji zagrijavaju duvan.
Vaping, kako se popularno naziva korištenje e-cigareta, ne oslobađa materije koje se stvaraju sagorijevanjem, koje su rizični faktor prilikom pušenja, a uređaji se sastoje od baterije i raspršivača (atomizera).
Uređaji koji zagrijavaju duvan (Heat-not-Burn HnB)
Ovi uređaji koriste jednokratne duvanske patrone koje zagrijava metalna oštrica. Temperatura duvanske patrone je kontrolisana, bez sagorijevanja, stvaranja vatre, pepela ili dima.
IQOS je jedini ovakav uređaj koji je američka Agencija za hranu i ljekove (Food and Drug Administration – FDA) svrstala u duvanske proizvode modifikovanog rizika (modified risk tobacco product – MRTP).
Agencija se saglasila sa naučnim studijama koje pokazuju da potpuni prelazak sa cigareta na IQOS sistem “smanjuje izloženost organizma štetnim i potencijalno štetnim materijama”.
Nijedan proizvod sa duvanom i nikotinom nije bez rizika
Nema sumnje da nijedan duvanski proizvod nije bez rizika, ali postoji sve veći broj dokaza da su alternative manje štetan izbor od običnih cigareta.
Zagovornici koncepta smanjenja štete navode da bi zdravstveni stručnjaci prvenstveno, ali i regulatori i javnost i dalje bi trebalo da insistiraju na prestanku konzumiranja duvana u bilo kom obliku. No, iako je ovaj savjet već dugo godina u praksi medicinskih stručnjaka, uvijek će postojati određeni broj pacijenata koji će nastaviti pušiti cigarete. U ovakvim slučajevima, duvanske alternative mogu pomoći u smanjenju štete nastale pušenjem.
